«Η Παγκόσμια Τράπεζα και ο ΟΟΣΑ αποκαλύπτουν ότι μέσα σε δύο χρόνια η Ελλάδα κατάφερε να ανέβει δεκάδες θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη της ανταγωνιστικότητας».
«Αν ακυρώσετε τις μεταρρυθμίσεις της ανταγωνιστικότητας, τα λεφτά που μοιράζετε δεν θα πάνε στην ελληνική οικονομία. Θα πάνε κατευθείαν σε εισαγωγές».
Ομιλία Αντ. Σαμαρά στη συζήτηση στη Βουλή για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης (11/10/14)
Σε πρόσφατη ομιλία του στη Βουλή για την παροχή ψήφου εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση, ο Αντώνης Σαμαράς καυχήθηκε ακόμη μία φορά για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας. Παρέλειψε όμως να εξηγήσει αν αυτή η βελτίωση έχει θετικά αποτελέσματα στην οικονομία, πόσο μάλλον αν είναι βιώσιμη. Αν δηλαδή οι διαρθρωτικές αλλαγές της κυβέρνησης επιτρέπουν μια επανεκκίνηση μέσω των μηχανισμών της προσφοράς χωρίς να απαιτούνται παρεμβάσεις στην πλευρά της ζήτησης.
Επιπλέον, το δεύτερο απόσπασμα από την ομιλία του είναι αμφίσημο. Από τη μια μεριά, εάν ο πρωθυπουργός ισχυρίζεται ότι οι μεταρρυθμίσεις αποδίδουν, γιατί δεν προχωρεί η ίδια η κυβέρνηση στην επανεκκίνηση της οικονομίας και στην αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης; Σύμφωνα με τη λογική του, η υποτιθέμενη αύξηση της ανταγωνιστικότητας εξασφαλίζει ότι οποιαδήποτε αύξηση της ζήτησης δεν θα πάει μόνο σε εισαγωγές. Από την άλλη, εάν οποιαδήποτε αύξηση της ζήτησης οδηγεί κυρίως σε αύξηση των εισαγωγών, με ποια έννοια υποστηρίζει πως η Ελλάδα βελτίωσε την ανταγωνιστικότητά της;
Το επιχείρημά μου είναι ότι οι πολιτικές λιτότητας αναιρούν τις αναγκαίες αναδιαρθρώσεις, σχεδόν οποιασδήποτε μορφής. Αυτό ενισχύεται από την εμπειρία πολλών οικονομιών της Ε.Ε., είτε εντός είτε εκτός Ευρωζώνης. Τα βασικά χαρακτηριστικά της οικονομικής τους δομής δεν αλλάζουν και έτσι αναπαράγεται το μοντέλο που τις οδήγησε στην κρίση. Ας πάρουμε το παράδειγμα της Ισπανίας, που χρησιμοποιεί σε πρόσφατο άρθρο του ο Paul De Grauwe (1). Υστερα από δύο συνεχόμενα χρόνια ανοδικής πορείας, η απόδοση του 10ετούς ισπανικού ομολόγου άρχισε να μειώνετα σταδιακά το 2012. Πού οφείλεται αυτό; Οπως λέει ο De Grauwe, όχι σε κάποια βελτίωση των βασικών δεικτών της ισπανικής οικονομίας λόγω της δημοσιονομικής προσαρμογής, αλλά στην ανακοίνωση της ΕΚΤ ότι σκοπεύει να παίξει ένα ρόλο δανειστή έσχατης προσφυγής.
Ενδιαφέρον όμως έχει και πρόσφατη μελέτη που έγινε στην Πορτογαλία σχετικά με τα αποτελέσματα της μείωσης του γραφειοκρατικού και οικονομικού κόστους και τη χαλάρωση των κριτηρίων για το άνοιγμα νέων επιχειρήσεων (2). Από τη μία πλευρά, η μελέτη δείχνει κάτι αναμενόμενο: την αύξηση του ρυθμού ανοίγματος νέων επιχειρήσεων και την αντίστοιχη αύξηση της απασχόλησης. Αποδεικνύει όμως και κάτι ακόμη, ότι οι επιχειρήσεις που κυρίως ωφελήθηκαν από την (απο)ρύθμιση αυτή δεν ήταν δυναμικές επιχειρήσεις στην αιχμή της τεχνολογικής καινοτομίας, όπως υπονοεί η εκσυγχρονιστική ρητορική, αλλά «μπακάλικα της γειτονιάς». Με άλλα λόγια, η «απελευθέρωση από τα κρατικά δεσμά» σε ένα περιβάλλον χαμηλής ζήτησης και μειωμένου επενδυτικού ενδιαφέροντος δεν είχε τα δυναμικά αποτελέσματα για τα οποία προσπαθεί να μας πείσει και η δική μας κυβέρνηση.
Τέλος, ας δούμε την περίπτωση της Μεγάλης Βρετανίας, η οποία, έχοντας δικό της νόμισμα, μπόρεσε να συνδυάσει τη δημοσιονομική λιτότητα με μια πολιτική νομισματικής χαλάρωσης. Μπορεί να ισχύει ότι το μόνο χειρότερο από το να έχεις νομισματική χαλάρωση είναι να μην έχεις –μιας και αυτό περιορίζει το βάθος της ύφεσης–, αλλά αυτό που αποδεικνύεται είναι ότι δεν οδηγεί σε σημαντικές αναδιαρθρώσεις στην πραγματική οικονομία. Αντιθέτως, παρατηρούμε ότι η εξισορρόπηση της οικονομίας γίνεται στο ίδιο ακριβώς μοντέλο που κατέρρευσε το 2008: απορρυθμισμένος χρηματοπιστωτικός τομέας, αφθονία παροχής καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων. Με άλλα λόγια, δεν προχωρεί καμία αλλαγή στην πλευρά της προσφοράς που να σηματοδοτεί ότι κατανοήθηκαν τα αίτια της κρίσης του 2008.
Εκείνο που επιβεβαιώνουν και τα τέσσερα παραδείγματα είναι ότι, ανεξάρτητα από τη νομισματική αυτονομία που διαθέτει μια χώρα, καμία διαρθρωτική αλλαγή δεν μπορεί να προχωρήσει μέσα σε ένα καθεστώς γενικευμένης λιτότητας, αποεπένδυσης, φόβου και ανησυχίας. Οταν οι προσδοκίες για την ανάκαμψη της οικονομίας είναι τόσο χαμηλές, αυτό που χρειάζεται είναι ακριβώς ό,τι πρότεινε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας, στην ομιλία του στη Θεσσαλονίκη: ένα μεγάλο θετικό σοκ, είτε με σημαντική μείωση του χρέους είτε με πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων για την επανεκκίνηση της οικονομίας, και ταυτόχρονα μέτρα τόνωσης της ζήτησης, όπως η επαναφορά του κατώτατου μισθού και η αναδιανομή του εισοδήματος υπέρ των χαμηλότερων στρωμάτων. Αυτά να είναι και τα πρώτα βήματα μιας μακροχρόνιας προσπάθειας πραγματικού μετασχηματισμού της ελληνικής οικονομίας μέσω της παραγωγικής ανασυγκρότησης.
(1). http://www.voxeu.org/article/revisiting-pain-spain
(2). http://www.voxeu.org/article/prometheus-unbound-modest-benefits-entry-deregulation-portugal
* Ο κ. Ευκλείδης Τσακαλώτος είναι βουλευτής, τομεάρχης Οικονομικών του ΣΥΡΙΖΑ.