Εκ πρώτης όψεως, ο καβγάς που ξέσπασε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) δεν είναι τίποτε παραπάνω από μια ελληνική ιστορία ασυνεννοησίας στην οποία εμπλέκονται απόψεις, εμμονές, προσωπικές φιλοδοξίες, πείσματα και ιστορίες πρωτοκαθεδρίας. Τον ρόλο του θύματος μέχρι στιγμής τον έχει αναλάβει η διευθύντρια κ. Καφέτση, η οποία, αφού της ζητήθηκε να παραιτηθεί και εκείνη αρνήθηκε, απελύθη ή πρόκειται να απολυθεί με ΦΕΚ του υπουργείου Πολιτισμού. Στην άλλη πλευρά το διοικητικό συμβούλιο του οργανισμού, το οποίο επικαλείται αδυναμία συνεννόησης με τη διευθύντρια και την κατηγορεί για την προσωποπαγή διαχείριση των υποθέσεων του μουσείου. Τίποτε το ιδιαίτερο και τίποτε το πρωτότυπο. Πώς το έλεγε το παλιό ανέκδοτο; Η καλύτερη ελληνική επιχείρηση είναι το περίπτερο, γιατί μέσα εκεί χωράει μόνον ένας. Είναι νομίζω πλέον σαφές πως μετά από τόσα χρόνια «κρίσης», η οποία έφερε στην επιφάνεια τις χειρότερες πλευρές της κοινής μας ζωής, η συνεννόηση, ακόμη και για το πού θα βγούμε να φάμε απόψε, έχει καταντήσει δημοκρατικό επίτευγμα υψίστης σημασίας. Σκέφτομαι πολλές φορές πως είμαι τυχερός που ασκώ μια τέχνη μοναχική, όπως η συγγραφή, η οποία δεν απαιτεί συνομιλητές για την ολοκλήρωσή της. Αυτά ως πρώτη εντύπωση.
Στην πρώτη εντύπωση να προσθέσουμε και την εικόνα που αντικρίζουν οι περαστικοί από τη Συγγρού ή την Καλλιρρόης, το κτίριο του εργοστασίου Φιξ, έργο του αρχιτέκτονα Ζενέτου, το οποίο πρόκειται να στεγάσει τις συλλογές του μουσείου όταν αυτό ανοίξει τις πόρτες του στο κοινό. Ενα κτίριο κακοπαθημένο από το οποίο, από ό,τι γνωρίζω, δεν έχει απομείνει παρά μόνον ο σκελετός, και αυτός όμως είναι προβληματικός διότι έχοντας μείνει εκτεθειμένος τόσα χρόνια τα απροστάτευτα υλικά του γέρασαν εξ ου και η καθυστέρηση της ανακατασκευής του. Τέλος πάντων, με τα πολλά, και της κρίσης μεσολαβούσης που καθυστέρησε τις εργασίες, και του πρώην υπουργού Πολιτισμού κ. Τζαβάρα, ο οποίος με την ειλικρινή πονηρία χωρικού έλεγε πως θα το εγκαινιάσει πριν από δύο έτη συναπτά, το μουσείο φαίνεται πως θα ήταν έτοιμο να «ανοίξει τις πόρτες» του αν δεν μεσολαβούσε η κρίση ανάμεσα στη διευθύντρια και στο διοικητικό συμβούλιο. Θα ήθελα βέβαια να γνωρίζω ως «απλός Ελληνας πολίτης» που λένε, πού ακριβώς έγκειται η διαφωνία τους, αν αφορά τα έργα που έχουν ήδη αγορασθεί, τον τρόπο έκθεσής τους ή κάτι άλλο που θα με αφορούσε ως επισκέπτη. Αντ’ αυτών ακούω διάφορα περί χαρακτήρος του ενός και του άλλου, και «μου είπε» και «με κοίταξε κάπως», και «τον είδα προχθές στα εγκαίνια και δεν με χαιρέτησε καν», και ο ένας είναι σχετικός κι ο άλλος άσχετος, και πάει λέγοντας.
Και ας έρθουμε τώρα στη δεύτερη εντύπωση. Πολύ φοβούμαι πως το όλο σχέδιο είναι προϊόν της μεγάλης περιόδου της ευφορίας που διέσχισε η ελληνική κοινωνία και τώρα, που κάπως τα πράγματα ξεφουσκώνουν, μαζί με την έπαρσή μας, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ψάχνει κι αυτό πού να σταθεί και ως εκ τούτου αναλώνεται στις προσφιλείς και συνήθεις προσωπομαχίες. Ξέρω ότι πολλοί θα με κατηγορήσουν για «μισονεϊσμό» – λέξη παραγόμενη στα ελληνικά εκ της γαλλικής, η οποία πήρε τις ελληνικότατες «μίσος» και «νέος» για να φτιάξει τον υπέροχο όρο misoneisme. Πλην όμως, αναρωτιέμαι ειλικρινά για ποιον λόγο η Αθήνα χρειάζεται ένα Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Και λέω η Αθήνα διότι στη Θεσσαλονίκη υπάρχει το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, όπως υπάρχει και η συλλογή Κωστάκη, η οποία και στεγάζεται στη Μονή Λαζαριστών. Θα μεταφερθεί στο Φιξ αυτή ή η συλλογή Δασκαλόπουλου, ή μήπως το ΕΜΣΤ θα φιλοξενήσει άλλα έργα τα οποία θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να στεγασθούν σε παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης; Δημιουργούς έχουμε χωρίς αμφιβολία, όμως η Ελλάδα έχει τέτοια θέση στον χάρτη της σύγχρονης τέχνης ώστε να δικαιολογείται η ύπαρξη ενός μουσείου τέτοιων διαστάσεων; Ή μήπως οι εμπνευστές του είχαν κατά νου ότι ιδρύοντας το μουσείο θα βοηθήσουν την άνθηση της σύγχρονης τέχνης, ή, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, θα χορηγήσουν με κρατικά χρήματα την παραγωγή; Η όλη υπόθεση παραπέμπει στη γνωστή μας μεγαλομανία: φτιάχνουμε θεσμούς, φτιάχνουμε κτίρια και μετά ψάχνουμε να τα γεμίσουμε. Μην ξεχνάμε ότι το όλο σχέδιο ξεκίνησε επί υπουργού Ευάγγελου Βενιζέλου, τότε που χτίζαμε αεροδρόμια και στάδια και κοντά είπαμε να φτιάξουμε κι ένα μουσείο.
Ερώτηση αφελούς. Πού στεγάζεται η ζωγραφική του Γιάννη Τσαρούχη και πού θα μπορούσα να τη δω παρακαλώ; Ω, μα δεν φταίμε εμείς, φταίνε οι κληρονόμοι του ή δεν ξέρω ποιοι που δεν μπορείτε να τη δείτε. Και γιατί το Μουσείο Τεριάντ και το άλλο του Θεόφιλου στη Μυτιλήνη δεν είναι ανοιχτά και βρίσκονται σε αυτήν την άθλια κατάσταση; Ω, μα δεν φταίμε εμείς, φταίει ο δήμος της Μυτιλήνης. Και όταν ρωτάς ο αδαής προς τι το ΕΜΣΤ, σου απαντούν γιατί οι Αγγλοι έχουν την Tate Modern. Είναι όπως το 1999 όταν οι ταλαίπωροι που δανείζονταν για να παίξουν στο χρηματιστήριο είχαν κατά νου τον Dow Jones. Και επιμένεις εσύ ο άσχετος πως πριν από την Tate Modern φρόντισαν να στεγάσουν τον Turner στην Tate και να τον διασφαλίσουν από τους επίδοξους ληστές. Αλήθεια, τι έγινε με εκείνον τον Πικάσο και τον Μοντριάν που κάποτε στεγάζονταν στην Εθνική Πινακοθήκη; Ο,τι περίπου και με τον κροκόδειλο τον Σήφη και τη μακαρίτισσα τη συλλογή του Ιόλα.
Συμπέρασμα; Η πρώτη εντύπωση είναι δυστυχώς και η τελευταία. Ελλείψει ουσίας και απουσία πραγματικής πολιτικής, τσακωνόμαστε για τους τύπους και τις αρμοδιότητες. Κυκλοφορεί εις τους παροικούντας την Ιερουσαλήμ πως οι εκατέρωθεν καταγγελίες στο γραφείο του υπουργού Πολιτισμού συνθέτουν ολόκληρο τόμο. Θα μου πείτε, αν δεν καταγγείλεις η ζωή χάνει τη νοστιμιά της στα μέρη μας.