Το τρίπτυχο του Πολυτεχνείου περιελάμβανε στη μεσαία θέση (μετά το Ψωμί και πριν από την Ελευθερία) την ΠΑΙΔΕΙΑ. Το διακύβευμα της βελτίωσης της ποιότητας της Ανώτατης Παιδείας δεν τα πήγε καλά στη δημοκρατική Ελλάδα. Πρακτικές διαδικαστικής και προσωπικής βίας καθιερώθηκαν στα πανεπιστήμια ως «κεκτημένα» του εκδημοκρατισμού. Η θαρραλέα αντιαυταρχική ρητορική των φοιτητών του Πολυτεχνείου κατά της δικτατορίας επιβίωσε σχεδόν ανέπαφη μετά τη Μεταπολίτευση. Η ακαδημαϊκή ελευθερία και το άσυλο των ιδεών ήταν μείζονα ζητούμενα κατά τη δικτατορία, αλλά δεν διακυβεύονταν πλέον σοβαρά κατά τη Μεταπολίτευση. Και όμως επιβίωσαν ρητορικά και πολιτικά μέχρι τις μέρες μας, εκφυλισμένα πλέον: «αγώνες» για ασυλία παντοειδών δραστηριοτήτων και για ελευθερία καταλήψεων, και παρεμπόδισης δημοκρατικής λειτουργίας οργάνων. Τώρα το δημόσιο πανεπιστήμιο αντιμετωπίζει ένα βουνό από νέες προκλήσεις.
Το δημόσιο πανεπιστήμιο όφειλε και δεν κατάφερε σε όλη τη μεταπολιτευτική περίοδο να κατακτήσει ουσιαστική αυτοδιοίκηση. Οι διοικήσεις των πανεπιστημίων (με φωτεινές εξαιρέσεις) υπέκυπταν σε δύο μείζονες δυνάμεις που διαπλέκονταν: αφενός των παντοειδών πελατειακών-εκλογικών ομάδων στο εσωτερικό των πανεπιστημίων και αφετέρου της εξάρτησης από το υπουργείο Παιδείας. Το υπουργείο προσδιορίζει τα κρισιμότερα μεγέθη: οικονομικούς πόρους, αριθμό εισακτέων, αριθμό καθηγητών και αποδοχές. Οι προσδιορισμοί αυτών των κρίσιμων μεγεθών γίνονται με πολιτικά και ενίοτε προεκλογικά κριτήρια. Μέσα σε τέτοιο πλέγμα πελατειασμού και συγκεντρωτισμού πήγαινε περίπατο κάθε ιδέα περί «αυτοδιοίκητου».
Ο νόμος 4009/11 μετακίνησε τα πράγματα προς αρτιότερη αυτοδιοίκηση. Εξυγίανε την εκλογή πρύτανη, εγκαθίδρυσε εκλεγμένα Συμβούλια για την εποπτεία των οικονομικών και τη χάραξη των στρατηγικών του πανεπιστημίου, προέβλεψε τη δημιουργία ανεξάρτητου Νομικού Προσώπου για την προσέλκυση και διαχείριση πόρων από τα πανεπιστήμια. Ολα αυτά θέτουν τις βάσεις για ουσιαστικότερη αυτοδιοίκηση και στοιχειώδη σχεδιασμό του μέλλοντος.
Κατά το έτος που διανύουμε, γίναμε μάρτυρες μεγάλων γεγονότων στα πανεπιστήμια. Στα περισσότερα ιδρύματα εκλέχθηκαν με μεγάλη πλειοψηφία πρυτάνεις με το νέο σύστημα καθολικής ψηφοφορίας των διδασκόντων. Αυτοί, μαζί με τα Συμβούλια, ανέλαβαν τη διοικητική ανασυγκρότηση του πανεπιστημίου. Ηρθαν αντιμέτωποι αμέσως με τα ζητήματα που είχαν δημιουργήσει οι περσινές απεργίες και οι διαθεσιμότητες υπαλλήλων. Αιφνιδιάσθηκαν όμως και με νέες μεγάλες περικοπές της δημόσιας επιχορήγησης για το 2015. Η περιστολή ήδη περιορισμένων πόρων δημιούργησε νέες εστίες προβλημάτων, αδιεξόδων και κρίσεων στη διαχείριση των ιδρυμάτων. Τα πανεπιστήμια στράφηκαν πλέον στα εναπομένοντα αποθεματικά τους από κονδύλια έρευνας για εξυπηρέτηση τρεχουσών αναγκών, διασπαθίζοντας έτσι αναγκαία αποθέματα ασφαλείας. Αυτή η σκληρή μεταχείριση των ιδρυμάτων από την πολιτεία είναι προάγγελος δεινών. Πρέπει να τερματισθεί με μία συμφωνία σταθερής επιχορήγησης για τα επόμενα χρόνια.
Τελευταία ήρθε η επίθεση από τα «αριστερά» με συνθήματα περί δημοκρατίας κατά διοικήσεων. Η παρεμπόδιση των καταλήψεων θεωρείται αυταρχισμός, ενώ στην πραγματικότητα είναι πράξη επιβίωσης. Στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, για παράδειγμα, έγινε κατάληψη ως πράξη συμπαράστασης σ’ εκείνους που επεδίωκαν καταλήψεις στο Πανεπιστήμιο Αθηνών! Η διοίκηση του πολυνησιωτικού ιδρύματος παρέλυσε άλλη μία φορά και η παράλυση προστέθηκε στα οικονομικά δεινά του ιδρύματος. Εχουν αναλογισθεί οι υπερασπιστές αυτής της μορφής «ακαδημαϊκής ελευθερίας» το κόστος μιας, έστω ολιγοήμερης, κατάργησης της διοίκησης; Η απώλεια χρόνου και πόρων συνδυάζεται με διάβρωση κάθε έννοιας δημοκρατικής αυτοδιοίκησης. Μήπως αξίζει να συμφωνήσουμε να τεθεί τέρμα σε αυτές τις πρακτικές με γενική πολιτική συναίνεση;
Πλάι στο μεγάλο άγος των περικοπών, τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν τώρα τα πολλαπλά κόστη των καταλήψεων. Οι διοικήσεις τους βρίσκονται κυριολεκτικά μεταξύ δύο πυρών.
Αυτή είναι η ζοφερή κατάσταση. Υπάρχουν τρόποι ανάταξης. Αλλα πρέπει να σταματήσουν τα διασταυρούμενα πυρά.
* Ο κ. Θωμαδάκης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος Συμβουλίου του Πανεπιστημίου Αιγαίου.