Στην καρδιά ή στη φαντασία μας δεν υπάρχουν περιορισμοί. Στον δικό τους χρονότοπο μπορούμε, αν θέλουμε, κι αν αυτός είναι ο καημός μας, να σχηματίσουμε μεγάλη την Ελλάδα· ως προς τη δύναμή της εννοώ, όχι την έκτασή της, όπως θα την επιθυμούσαν οι Κοκκινομηλιώτες. Συχνά μάλιστα ζητάμε τη βοήθεια των στίχων του Παλαμά, που βεβαιώνουν πως η μεγαλοσύνη στα έθνη δεν μετριέται με το στρέμμα αλλά με της καρδιάς το πύρωμα και με το αίμα. Αν όμως υψώσουμε σε ιστορικό νόμο την ποιητική διατύπωση, πρέπει να δεχτούμε ότι δεν ισχύει κατ’ εξαίρεση για εμάς αλλά για κάθε έθνος· δηλαδή και για τις χώρες, μακρινές και γειτονικές, που υστερούν πληθυσμιακά σε σύγκριση με τη δική μας.
Αλλά πόσο μεγάλη είναι στ’ αλήθεια η χώρα μας σε ό,τι ζούμε σαν πραγματικότητα; Πόσο μετράει στο παγκοσμιοποιημένο χωριουδάκι μας; Και πόσο στο σύνολο που αποκαλούμε Ευρωπαϊκή Ενωση, παρότι μόνο ενωσιακά δεν είναι τα γνωρίσματά της, έτσι όπως κηδεμονεύεται από τον γερμανικό αυταρχισμό (που αδιαφορεί ακόμα και για τις εκλογικές επιλογές των λαών), παραμένοντας επιπλέον διχασμένη σε Βορρά και Νότο, πρώτη και δεύτερη ταχύτητα; Εύκολο είναι να φοράμε στις επιθυμίες μας το ρούχο της αλήθειας, οι αυταπάτες όμως είναι πάντα επικίνδυνες.
Αυστηρό ζύγισμα χρειάζεται, δίχως υπερτιμήσεις ή υποτιμήσεις. Ναι, συνεχίζουμε να βλέπουμε ότι για πολλούς ξένους το συμβολικό κεφάλαιο που ταυτίζεται με το όνομα Ελλάδα παραμένει μεγάλο και γοητευτικό. Συνεχίζουμε να διαβάζουμε όμορφα εγκώμια για τη χώρα μας, και όχι μόνο για την αρχαιότητα ή το φυσικό κάλλος της. Θα ήταν όμως σφάλμα να πιστέψουμε πως οι έπαινοι αυτοί μάς (επαν)εγκαθιστούν στο κέντρο του κόσμου, άτρωτους και ηγεμονικούς. Ανυπόληπτοι πάντως δεν είμαστε, παρά τα τόσα χολερικά που λέγονται τα τελευταία χρόνια κατά της Ελλάδας και των Ελλήνων. Η χολή όμως ουδέποτε στοιχειοθέτησε έντιμο κριτικό λόγο, ικανό να σε πείσει να ξαναδείς τον εαυτό σου, υιοθετώντας έστω για λίγο την οπτική του άλλου, του απέναντι.
Στα χρόνια της κρίσης αρκετοί έγραφαν συχνά πως η Ελλάδα, ακριβώς επειδή δεν είναι όσο μεγάλη τη φανταζόμαστε ή τη θέλουμε, κατάντησε τιμωρούμενο πειραματόζωο. Το οικονομικό μέγεθος της Ιταλίας, το πολιτικό της Γαλλίας, το πληθυσμιακό της Ισπανίας δεν επέτρεπαν τα ανελέητα παίγνια εις βάρος τους. Επεσε λοιπόν στην Ελλάδα ο κλήρος του πειραματικού υλικού: για να μετρηθεί η λαϊκή αντοχή στην άνευ ορίων αφαίμαξη χρημάτων και δικαιωμάτων, και για να ελεγχθούν οι ανοχές του πολιτικού συστήματος στην υπεξαίρεση ελευθερίας και κυριαρχίας. Τώρα τα περί πειραματοζώου τα υιοθετούν και μη Ελληνες στοχαστές, πολιτικοί, οικονομολόγοι. Τα υιοθετούν επίσης και Ελληνες πολιτικοί που μέχρι χθες τα θεωρούσαν υπερβολές, αποκυήματα μιας μίζερης θεώρησης των πραγμάτων. Τα ενστερνίζεται ακόμα και η εμβρόντητη κυβέρνηση. Αλλά η στερνή γνώση σπάνια ωφελεί.