Αν και ο ταχύς ρυθμός μεταβολής της πολιτικής επικαιρότητος σε Ελλάδα και Τουρκία τείνει να επισκιάζει σημαντικά γεγονότα εντός ολίγων μόλις ημερών, αξίζει να επισημανθούν κάποιες σημαντικές πτυχές της επισκέψεως του Πάπα Φραγκίσκου στην Τουρκία. Αυτές ανάγονται τόσο στην τουρκική εξωτερική πολιτική, όσο και στις σχέσεις καθολικισμού και ορθοδοξίας.
Η επίσκεψη του Πάπα υπενθύμισε πόσο έχουν μεταβληθεί οι συνθήκες από την τελευταία φορά που προκαθήμενος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας επισκέφθηκε τη χώρα. Οταν ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ μετέβη στην Αγκυρα αλλά και στο Φανάρι το 2006, η είδηση συνοδεύθηκε από έντονες διαμαρτυρίες και αντεγκλήσεις. Αυτήν τη φορά ο αντίκτυπος στον ισλαμιστικό και εθνικιστικό Τύπο ήταν μικρότερος. Τούτο πιθανόν να συνδέεται και με τη μετριοπάθεια και την ταπεινοφροσύνη που χαρακτηρίζουν τη δημόσια εικόνα του νυν Πάπα. Η απόφασή του να αρνηθεί τις λιμουζίνες της τουρκικής κυβερνήσεως και να χρησιμοποιήσει ένα απλό αυτοκίνητο κατά τις μετακινήσεις του υπογραμμίσθηκε με νόημα από τον τουρκικό Τύπο και ήλθε σε απόλυτη αντίθεση με τις εικόνες χλιδής, σπατάλης και αλαζονείας που έχουν κατακλύσει τον τουρκικό δημόσιο βίο τα τελευταία χρόνια.
Ο μικρός αντίκτυπος, ωστόσο, ασφαλώς συνδέεται και με την ουσιαστική περιθωριοποίηση της συζητήσεως περί ευρωπαϊκής ταυτότητος της Τουρκίας και εντάξεως στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Εν αντιθέσει με το 2006, το 2014 οι σχέσεις Ευρωπαϊκής Ενώσεως-Τουρκίας δεν αποτελούν προτεραιότητα στην ατζέντα κανενός, οπότε και η εκμαίευση μιας δηλώσεως του Πάπα υποστηρικτικής της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας δεν απασχόλησε ιδιαιτέρως την τουρκική κυβέρνηση. Παράλληλα, η βαθμιαία άμβλυνση των φιλοδοξιών της Τουρκίας να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στα ζητήματα διαπολιτισμικού και διαθρησκειακού διαλόγου σε παγκόσμιο επίπεδο συνέβαλε στη μείωση του πολιτικού ενδιαφέροντος της επισκέψεως. Το 2006 η κοινή ισπανοτουρκική πρωτοβουλία για τη «Συμμαχία των Πολιτισμών» τελούσε υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) και εντασσόταν στις κύριες δράσεις του. Στο πλαίσιο αυτό, μια δήλωση της Τουρκίας για την προστασία των χειμαζομένων υπό την απειλή του πολέμου και του τζιχαντισμού χριστιανικών μειονοτήτων της Μέσης Ανατολής θα ενδιέφερε σαφώς το Βατικανό, αν η διεθνής αξιοπιστία της Τουρκίας δεν είχε διαρραγεί λόγω της στάσεώς της κατά τις εξεγέρσεις στη Μέση Ανατολή. Πλέον η Τουρκία αναφέρεται στα διεθνή μέσα όχι τόσο για τις διαθρησκειακές και διαπολιτισμικές πρωτοβουλίες της, αλλά μάλλον για την αμφιλεγόμενη στάση της έναντι των τζιχαντιστών στη φλεγομένη Συρία και το Ιράκ.
Αν ο πολιτικός αντίκτυπος της επισκέψεως λοιπόν ήταν μάλλον μικρός, δεν συμβαίνει το ίδιο με το θρησκευτικό της σκέλος. Κάθε επίσκεψη Πάπα στο Φανάρι αποτελεί έμπρακτη απόδειξη της οικουμενικότητος του Πατριαρχείου, αλλά και ενίσχυσή του στις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει εντός και εκτός Τουρκίας. Οι αναφορές τόσο του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου όσο και του Πάπα Φραγκίσκου στην ανάγκη αποκαταστάσεως της κοινωνίας και της ενότητος της ορθοδόξου και της καθολικής εκκλησίας είναι σαφώς πιο προωθημένες από αντίστοιχες δηλώσεις προκαθημένων των δύο εκκλησιών κατά το παρελθόν. Πέραν όμως των καλών προθέσεων, πολλά θα κριθούν κατά την Ορθόδοξη Σύνοδο που προγραμματίζεται για το 2016 στην Κωνσταντινούπολη. Η επικράτηση εκεί αντιστοίχου πνεύματος καταλλαγής και διαλόγου δεν είναι αυτονόητη.
* Ο κ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.