«Δεν ξέρω ποιoς έχει δίκιο: ο Oμηρος, ο Σαίξπηρ, ο Λόπε ντε Βέγκα και γενικά οι αρχαίοι, που δεν φοβόντουσαν να σκαλίσουν τον “σωρό της κοπριάς”, αλλά ήταν πολύ πιο σταθεροί από εμάς από ηθική άποψη, ή οι σύγχρονοι συγγραφείς, που είναι πουριτανοί στο χαρτί, αλλά ψυχρά κυνικοί στην ψυχή τους και στη ζωή τους;» Στο μικρό αυτό απόσπασμα, από την πλούσια αλληλογραφία του, ο Τσέχοφ περιγράφει λες με ακρίβεια τον κεντρικό ήρωα της ταινίας «Χειμερία νάρκη», του Τούρκου σκηνοθέτη Νουρί Μπιλγκέ Τζεϊλάν. Ο ευκατάστατος Αϊντίν (θα μπορούσε να είναι ένας από τους γαιοκτήμονες των τσεχοφικών έργων), πρώην ηθοποιός, ζει απομονωμένος σε ένα κομψό ξενοδοχείο στο Γκέρεμε της Καππαδοκίας, αρθρογραφώντας και προσπαθώντας να ξεκινήσει ένα βιβλίο για την ιστορία του τουρκικού θεάτρου. Μαζί του ζουν η χωρισμένη αδελφή του και η κατά πολύ νεότερη σύζυγός του.
Οτι ο Τζεϊλάν αναφέρεται ευθέως στον Τσέχοφ, σε νουβέλες και θεατρικά του, είναι και εμφανές και καταγεγραμμένο. Το νήμα που συνδέει τον 19ο με τον 21ο αιώνα παραμένει στιλπνό και εξαιρετικά αποτελεσματικό. Οσο κι αν δοκιμάζεται η αντοχή του με το ηθικό και το κακό να τραβούν τις δύο άκρες, με ένταση και χωρίς ανάπαυλα. Είναι όμως «δύο άκρες»;
Στη διάρκειας τρεισήμισι ωρών ταινία –οι δύο αίθουσες που την προβάλλουν, γεμίζουν, σχεδόν καθημερινά– ο χρόνος κυλάει με το βάρος και την αναγκαιότητα της επανάληψης. Οι τρεις ήρωες συζητούν ατέρμονα όχι για να καταλήξουν, αλλά για να επιβιώσουν. Μικροί κυνικοί μορφασμοί, πλήξη, νευρώσεις, θέματα όπως η θρησκεία, ο αλτρουισμός, η φιλανθρωπία, η αισθητική, αναπτύσσονται σε ένα σύμπαν που μοιάζει αδιατάρακτο και ανεπηρέαστο από τη γύρω φτώχεια, ανεργία, εγκατάλειψη. Ο πομπώδης και αλαζών Αϊντίν, «ανυπόφορος, εγωιστής και μνησίκακος» σύμφωνα με τη γυναίκα του Νιχάλ, αλλά την ίδια στιγμή «τίμιος, πιστός και ευσυνείδητος», αρετές που χρησιμοποιεί για «να συνθλίψει και να ταπεινώσει» τους ανθρώπους, είναι βυθισμένος σε χειμερία νάρκη, ανάμεσα στις πυκνές βιβλιοθήκες του. Αυτάρεσκος, πουριτανός παρότι ευαγγελίζεται το «νέο», που αναζητάει στο «παγκόσμιο», αρνείται να «σκαλίσει τον σωρό της κοπριάς». Ο Τζεϊλάν τον περιγράφει ως «τυπικό Τούρκο διανοούμενο της σημερινής εποχής» και βρίσκει σε αυτόν αυτοβιογραφικά στοιχεία.
Εξω από το γραφείο, απομονωτήριο, του Αϊντίν το χιόνι καλύπτει τα πάντα. Οχι ακριβώς. Η οικογένεια που ζει σε ένα από τα σπίτια που ανήκουν στην ιδιοκτησία του, δεν μπορεί να πληρώσει το ενοίκιο. Ο πατέρας φυλακή, ο θείος άνεργος. Το αγόρι της οικογένειας σπάει με πέτρα το τζάμι του αυτοκινήτου του Αϊντίν. Οι «ρωγμές» εμφανίζονται και στη ζωή του. Σαν να θρυμματίζεται η συνήθεια από τις διαρκείς τριβές. Σαν το κουκούλι να μην μπορεί να προφυλάσσει πια την καλοϋφασμένη ρουτίνα. Η αδελφή του αποσύρεται ύστερα από ένα «θαυμάσιο βρισίδι», η γυναίκα του προσπαθεί απελπισμένα να λυτρωθεί από τον ίσκιο του. Μαραίνεται. «Αν εσείς οι σοφοί σκεφτόσαστε τη λύση των μεγάλων προβλημάτων… τα μικρά με τα οποία καταπιάνεστε θα λύνονταν από μόνα τους», του λέει η αδελφή του.
Η ζωή κυλάει υποδόρια· τα μίση, οι έχθρες, οι μικροπρεπείς δοκιμασίες, οι προστριβές, διαδέχονται η μία την άλλη όπως οι μέρες και οι μήνες. Μοιάζει να μη συμβαίνει τίποτα όταν όλα ανατρέπονται. Η λύση ενυπάρχει στο αδιέξοδο, η συγχώρηση στην τιμωρία. Οι σχέσεις εξελίσσονται ακόμη και όταν όλα μοιάζουν ακίνητα ή κατεστραμμένα.
Ο Τζεϊλάν βαδίζει πάνω στα λόγια του Τσέχοφ: «Ο λογοτέχνης πρέπει να απαρνηθεί την υποκειμενικότητα της καθημερινής ζωής και να ξέρει ότι οι σωροί της κοπριάς παίζουν πολύ σεβαστό ρόλο στο τοπίο, και τα κακά πάθη ανήκουν στη ζωή εξίσου με τα καλά…».
Στη «Χειμερία νάρκη» οι διαπλεκόμενες ιστορίες των ανθρώπων εξακολουθούν, και μετά τις δραματικές κορυφώσεις, να πέφτουν σιωπηλά όπως οι νιφάδες του χιονιού.