Σήμερα γιορτάζουμε το δικαίωμα του ελληνικού λαού να χορεύει τσάμικο και καλαματιανό χωρίς κιγκλιδώματα και λοιπούς περιορισμούς. Γιορτάζουμε επίσης τη δυνατότητα των Ενόπλων Δυνάμεων να βρίσκουν καύσιμα παρά τα άδεια ταμεία. Γιορτάζουμε ακόμη την ικανότητα των πολιτικών να στέκουν προσοχή και να διαγωνίζονται στην εκφορά στερεοτύπων. Γιορτάζουμε, τέλος, την ελευθερία μας να γιορτάζουμε χωρίς να ξέρουμε τι είναι αυτό που γιορτάζουμε. Εδώ που τα λέμε, τώρα που το σκέφτομαι, έχουμε παραπάνω από έναν λόγους για να γιορτάσουμε.
«Εθνεγερσία», «παλιγγενεσία», ή «επανάσταση»; Ξεσηκώθηκε το ελληνικό Εθνος, ξεσηκώθηκε το Γένος ή μήπως επαναστάτησε ο λαός; Και για ποιο λόγο ο ξεσηκωμός συγκίνησε τους επίλεκτους της Ευρώπης, που τότε ζούσε στον αστερισμό της μεγάλης ρομαντικής επανάστασης; Μήπως γιατί κλόνιζε τις δικές τους μοναρχίες, όπως ισχυρίζεται η ιδεοληπτική αριστερή αντίληψη; Ελάτε τώρα, ο Σατωβριάνδος ήταν θαυμαστής των Ελλήνων και οπαδός του Λουδοβίκου 18ου και του Καρόλου 10ου, και πάντως αντίπαλος και εμιγκρές της Γαλλικής Επανάστασης. Στο τέλος του 19ου αιώνα, δε, όταν ο Σαρλ Μωρράς, πνευματικός ταγός της γαλλικής ακροδεξιάς, επισκέφθηκε την Αθήνα για να παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες, αυτός ήταν που έγραφε ότι ιστορικός προορισμός των σύγχρονων Ελλήνων είναι να ξαναφέρουν το ελληνικό πνεύμα στον σύγχρονο κόσμο. Η μαρξιστική μηχανή αδιαφορούσε για τη σύγχρονη Ελλάδα επειδή αδιαφορούσε και για την κλασική.
Το 1821 ήταν εποχή ρομαντισμού, και η Ευρώπη παρακολουθούσε τους Ελληνες, που τους ήξερε ως αγάλματα, να βγαίνουν από τις κολόνες και να ξαναζωντανεύουν. Ηταν ένα ιστορικό θαύμα που το κυοφορούσε η φαντασία του ευρωπαϊκού πολιτισμού; Ηταν. Ηταν όμως και πραγματικότητα, με τις μικρότητές της, τις αφέλειές της, τις μωροφιλοδοξίες της. Το ζήτημα είναι ότι αυτοί οι πληθυσμοί της νοτίου Βαλκανικής που ξεσηκώθηκαν κατά των Οθωμανών και δυσκολεύονταν να συνεννοηθούν μεταξύ τους, και λόγω χαρακτήρα αλλά και λόγω γλώσσας –βλέπε «Βαβυλωνία» του Βυζάντιου– αναγνώρισαν τους εαυτούς τους στην ελληνική, την κατασκευασμένη από τη λόγια ελίτ, και μέσω αυτής πρόβαλαν την ύπαρξή τους σε ένα παρελθόν που το καταλάβαιναν οι Ευρωπαίοι και πίστευαν πως οι απελευθερωμένοι Ελληνες θα τους βοηθήσουν να το καταλάβουν ακόμη καλύτερα.
Τι γιορτάζουμε σήμερα; Γιορτάζουμε τη συγκρότηση ενός έθνους σε υποκείμενο της Ιστορίας του. Είτε μέσα από τα έργα των ρομαντικών, είτε μέσα από το πείσμα και τη φαντασία των αρχαιολόγων, είτε μέσα από τους θεωρητικούς της ευρωπαϊκής πολιτισμικής ταυτότητας, ο ξεσηκωμός του 1821 έφερε το ελληνικό έθνος στην ομήγυρη του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Καμιά θεωρία περί ιδιοπροσωπίας και περί βαλκανικής μοναξιάς δεν μπορεί να ανατρέψει τη δημιουργική ορμή του Σολωμού που έκανε λόγια ποίηση το δημοτικό τραγούδι μέσα από τον απόηχο των ιταλικών. Ή τη γιγάντια χειρονομία του Παπαρρηγόπουλου που διάβαζε Γίβωνα και Μακόλεϊ. Το έθνος έγινε κράτος και το κράτος βρήκε τη θέση του στην ευρωπαϊκή κοινότητα των κρατών.
Και αν έχει κάποιο νόημα να μιλάμε σήμερα για εθνική συνείδηση είναι γιατί μόνον κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να ξεπεράσουμε τη μνησικακία που υπονομεύει τους κοινωνικούς δεσμούς. Η κοινωνία μας έγινε μνησίκακη γιατί είχε πιστέψει στην ευμάρεια και την έχασε. Η εθνική συνείδηση, όμως, μας υπενθυμίζει πως η χώρα δεν είναι Εταιρεία Περιορισμένης Ιστορικής Ευθύνης.