Επί μακρόν έχω υποστηρίξει ότι η κρίση που διέρχεται η χώρα δεν αποτελεί σύμπτωμα μόνον της δραματικής επιδείνωσης των δεικτών του χρέους, της δημοσιονομικής κατάστασης. Γνωρίζουμε όλοι ότι στην ελληνική κοινωνία παρατηρούνται φαινόμενα κατάπτωσης αξιών, συμπεριφορές και νοοτροπίες που απάδουν της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Ολα αυτά είναι προγενέστερα της κρίσης, καλλιεργήθηκαν σε μια συγκυρία που επικράτησαν ο νεοπλουτισμός, η ρηχότητα της σκέψης και η διάχυση των σχετικών προτύπων επιτυχίας από τα media.
Οταν κατέρρευσαν όλες οι συνθήκες που συντηρούσαν μια τέτοια κατάσταση, μεγάλο τμήμα της κοινωνίας βρέθηκε απροετοίμαστο να αντιμετωπίσει τη σκληρή πραγματικότητα, αναζήτησε εξιλαστήρια θύματα και συχνά γίναμε μάρτυρες επιθετικών απόψεων και ανεκδιήγητων αντιλήψεων που καμία σχέση δεν έχουν με τον εκλογικευμένο τρόπο σκέψης που πρέπει να χαρακτηρίζει τους πολίτες ενός ανεπτυγμένου κράτους και μιας ώριμης δημοκρατίας.
Η συγκυρία της κρίσης, λοιπόν, μας επιβάλλει να αναδείξουμε τα διαχρονικά πρότυπα της παιδείας. Για να θεραπεύσουμε με γνώση και αξίες (φιλομάθεια, λόγο, ανεκτικότητα, άμιλλα) τα δεινά που σήμερα βιώνουμε και να θέσουμε νέα ισχυρά θεμέλια για την κοινωνία που θέλουμε να ζήσουν οι νέες γενιές.
Στα ζητήματα της παιδείας, όμως, δεν μπορεί να επικρατεί μια οιονεί καθεστωτική λογική καθοδηγούμενη από κομματικές σκοπιμότητες. Την προηγούμενη δεκαετία κατορθώσαμε να πετύχουμε συνεννόηση και την αποδοχή της ανάγκης σύγκλισης του εκπαιδευτικού συστήματος προς τα καλύτερα εκπαιδευτικά πρότυπα της Ευρώπης. Παρά τις αρχικές αντιδράσεις ορισμένων ακραίων ομάδων, εν τέλει οι πανεπιστημιακοί όλων των πολιτικών αποχρώσεων, οι επιστημονικοί σύλλογοι, οι κοινωνικοί εταίροι και η κοινωνία γενικότερα, όπως προέκυψε από τις έρευνες της κοινής γνώμης, στάθηκε θετικά απέναντι στις μεγάλες ποιοτικές αλλαγές που έγιναν με τη νομοθέτηση της αξιολόγησης ποιότητας στην εκπαίδευση, της θεσμοθέτησης της διά βίου μάθησης, της δημιουργίας του Διεθνούς Πανεπιστημίου, του νέου νόμου-πλαισίου για τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και άλλων μεταρρυθμίσεων. Οι μεταρρυθμίσεις αυτές συνέκλιναν με τα ευρωπαϊκά πρότυπα του Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, γεγονός που έφερε για πρώτη φορά ύστερα από δεκαετίες ελληνικά πανεπιστήμια ανάμεσα στα πρώτα πεντακόσια του κόσμου και διασφάλισε τους τίτλους σπουδών με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές της Λισσαβώνας για το 2010.
Παράλληλα, η συνταγματική αναθεώρηση περιλαμβανομένου του άρθρου 16 για την Ανώτατη Εκπαίδευση, αν και ξεκίνησε με καλούς οιωνούς, τελικά δεν επετεύχθη, αφού το ΠΑΣΟΚ ως αξιωματική αντιπολίτευση αναίρεσε τις αρχικές τοποθετήσεις για λόγους κομματικών σκοπιμοτήτων. Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί τώρα που είμαστε σε απόσταση χρονική από το 2006 ότι αυτό που η κυβέρνηση επεδίωκε τότε δεν ήταν η δημιουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, αλλά να μπορούν να υπάρχουν και πανεπιστήμια με νομικό χαρακτήρα Ιδρυμάτων Ιδιωτικού Δικαίου εποπτευόμενα, όπως και τα του δημοσίου δικαίου, από το ελληνικό κράτος και παρομοίως αξιολογούμενα. Σημειώνω ότι ένα πλήθος οργανισμών ιδιωτικού δικαίου διαφόρων αντικειμένων εποπτεύεται από την ελληνική Πολιτεία. Τα αναφέρω αυτά γιατί στη χώρα μας πολύ συχνά πολιτικές συγκρούσεις δεν οφείλονται καν στην αλήθεια της υπόθεσης αλλά σε φήμες, σκοπιμότητες και αλλότρια συμφέροντα.
To 2011, η Βουλή των Ελλήνων ενέκρινε ένα νέο νόμο για την Ανώτατη Εκπαίδευση με ευρύτατη πλειοψηφία και τη στήριξη της Ν.Δ. ως αξιωματικής αντιπολίτευσης, γεγονός που είχε θετική απήχηση γενικότερα, αν και συνάντησε τις αντιδράσεις μεγάλης μερίδας πανεπιστημιακών.
Η αλήθεια είναι ότι στην παιδεία το καλό αργεί να δώσει καρπούς, το κακό έχει άμεσες επιπτώσεις. Γι’ αυτό και χρειάζεται χρόνος για να αποτιμηθεί αντικειμενικά το κοινωνικό αποτέλεσμα. Σήμερα υπάρχουν ενδείξεις πως η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ ενδεχομένως υπαναχωρεί από την αυτονόητη πλέον διάθεση συνεννόησης για τον προσανατολισμό της εκπαιδευτικής πολιτικής. Παρά τις διευκρινίσεις του αρμόδιου υπουργού κάποιες επιλογές και σχεδιασμοί παρασύρονται από μια ευρύτερη λογική επιστροφής σε νοοτροπίες του παρελθόντος. Φοβούμαι ότι στο πλαίσιο μιας έντασης στη σχέση με τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, λόγω της οικονομικής κρίσης, πολλά επιχειρήματα για διάφορες πολιτικές διέπονται από μια λανθάνουσα αντιευρωπαϊκή λογική.
Κατά θητεία μου, ακολούθησα μια πολύμηνη διαδικασία διαβούλευσης, προκειμένου να ακουστούν όλες οι πλευρές, να ανταλλάξουμε επιχειρήματα και τελικά να καταλήξουμε στις καλύτερες δυνατές λύσεις, παρά το γεγονός ότι πολλοί συνάδελφοί μου στο Υπουργικό Συμβούλιο τότε επιχειρηματολογούσαν υπέρ της άμεσης νομοθέτησης, και μάλιστα σε περίοδο θερινών τμημάτων της Βουλής.
Ως εκ τούτου, θεωρώ απαραίτητη την εκτενή διαβούλευση – συνεννόηση και όχι μόνο με τους παράγοντες που διαμορφώνουν άμεσα τη ζωή του πανεπιστημίου, αλλά και με όλους όσοι μετέχουν στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας αλλά και με τους Ελληνες που κατέχουν υψηλές θέσεις στα πανεπιστήμια εκτός Ελλάδος και μπορούν να μεταφέρουν καλές πρακτικές. Διαφορετικά, οι όποιες αλλαγές προκύψουν θα στηρίζονται σε ολισθηρό έδαφος επειδή πιθανώς δεν θα διαθέτουν την αποδοχή από εκείνους που θα κληθούν να τις εφαρμόσουν. Το ζήτημα δεν είναι να αναιρεθούν οι αλλαγές από μία επόμενη κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αντίθετα, επείγει να αναζητήσουμε σήμερα κοινώς αποδεκτές λύσεις, αν και όπου χρειάζεται κάτι να αλλάξει. Ο λύσεις αυτές πρέπει να αντέξουν στον χρόνο και να δώσουν προστιθέμενη αξία στη συνεχή ποιοτική αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος με ευρωπαϊκή αναφορά. Ας μην ξεχνάμε ότι τα πανεπιστήμια είναι χώροι γνώσης, επιστήμης και έρευνας, διαθέτουν τη δική τους αυταξία, αλλά τα αποτελέσματα της λειτουργίας τους συνδέονται άμεσα με την ευημερία, την ανάπτυξη και την ισχύ της χώρας.
* Η κ. Μαριέττα Γιαννάκου είναι πρώην υπουργός.