Καθόλου δεν ξενιζόμαστε όταν διαβάζουμε πέντε κριτικές για το ίδιο βιβλίο και βλέπουμε ότι τα κοινά σημεία τους είναι πολύ λιγότερα από τις διαφωνίες τους. Το ίδιο συμβαίνει με τις κριτικές ταινιών, θεατρικών παραστάσεων, μουσικής, ζωγραφικής. Η μοιραία υποκειμενικότητα στην αποτίμηση των έργων τέχνης είναι αυτή που εμποδίζει την κατάταξη της τεχνοκριτικής στις επιστήμες. Και στις επιστήμες όμως, παρά τη θρυλούμενη αντικειμενικότητά τους, χωράει πολλή υποκειμενικότητα. Αυτή, μαζί με τη διαφορά στην οξυδέρκεια και στο εύρος των γνώσεων, ευθύνεται για την πολυφωνία στην ανάγνωση λ.χ. της ίδιας αξονικής. «Εδώ και τώρα χειρουργείο» η μία διάγνωση. «Προς Θεού, μακριά από νυστέρι» η άλλη. Και ανάμεσά τους η ποικιλία τού «ναι μεν αλλά».
Αν θεωρήσουμε βέβαιο πως η οικονομολογία δεν συγκαταλέγεται στις τέχνες, μένει το ερώτημα εάν ανήκει στις καθαρές, ψυχρές και αμόλυντες από την υποκειμενικότητα επιστήμες. Σε άλλους καιρούς, ουδέτερους, ίσως απαντούσαμε καταφατικά. Οχι τώρα όμως, που η οικονομολογία αποκαλύπτει γνωρίσματα τεχνοκριτικής. Οχι τώρα που διαβάζουμε κι ακούμε καθημερινά πέντε αναλύσεις του ίδιου θέματος, ή προβλέψεις για την εξέλιξη της ανάπτυξης βάσει του ίδιου προγράμματος, και πέφτουμε σε σοβαρότατες διαφωνίες, που προσθέτουν νέες απορίες στην ήδη εδραιωμένη αμηχανία ημών των αδαών.
Μα, λέμε απλοϊκά. Τους ίδιους αριθμούς δεν έχουν στα χαρτιά τους; Στις ίδιες στατιστικές, στα ίδια ποσοστά και διαγράμματα δεν βασίζονται; Δυσκολευόμαστε πολύ να καταλάβουμε πώς δύο κορυφαίοι της ίδιας επιστήμης προβαίνουν σε άκρως αντίθετες διαγνώσεις, θεραπευτικές προτάσεις και προβλέψεις. «Η Ελλάδα δεν θα χάσει τίποτε αν φύγει από το ευρώ», συμπεραίνει ο ένας νομπελίστας. «Η Ελλάδα θα καταστραφεί αν επιστρέψει στη δραχμή», αποφαίνεται δεύτερος τιμηθείς με το Νομπέλ. «Η έξοδος της Ελλάδας θα προκαλούσε κατάρρευση της Ευρωζώνης», λέει ένας καθηγητής. «Τίποτε δεν θα πάθει η Ευρώπη», αντιλέγει άλλος πανεπιστημιακός.
Κι εμείς; Εμείς οι ζαλισμένοι και μουδιασμένοι, που δυσκολευόμαστε να παρακολουθήσουμε την όλη συζήτηση με τα τόσα αρκτικόλεξα και αγγλικά; Με ποια πρώτη ύλη θα στεριώσουμε τις σκέψεις μας και με ποια κριτήρια θα αποφασίσουμε, λ.χ. σε δημοψήφισμα, για το ναι ή το όχι; Με τα αισθήματά μας. Τι άλλο. Και με τις ιδέες που αντέχουν ακόμη στο μυαλό του καθενός. Το έχουμε καταλάβει άλλωστε. Και οι επιστήμονες οικονομολόγοι, και πολύ περισσότερο οι πολιτικοί των οικονομικών, βάσει των αισθημάτων τους κάνουν τις αναλύσεις τους, και τις προικίζουν με την υπεραξία του τίτλου ή του θώκου τους για να γίνουν, αν όχι εγκυρότερες, έστω ελκυστικότερες. Και βάσει της ιδεολογίας τους προκρίνουν ή απορρίπτουν το ένα ή το άλλο σενάριο, ή προτείνουν την άλφα αγωγή και όχι τη βήτα. Ζώο αισθηματικό παραμένει ο άνθρωπος, όσο λογοκριτής του εαυτού του κι αν προσπαθήσει να γίνει. Και ζώο ιδεολογικό επίσης.