Ας γυρίσουμε πολλά χρόνια πίσω. Στα τέλη Απριλίου του 1955, όταν ο Αλμπέρ Καμύ ήρθε, για πρώτη φορά, στην Αθήνα ως προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου και του διευθυντή του Οκτάβιου Μερλιέ. Τότε, οργανώθηκε ένα συμπόσιο με θέμα «Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού», στο οποίο συμμετείχαν εξέχουσες προσωπικότητες της ελληνικής διανόησης, όπως ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο Ευάγγελος Παπανούτσος, ο Φαίδων Βεγλερής, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας και άλλοι. Προήδρευε ο ψυχίατρος Αγγελος Κατακουζηνός.
Η συζήτηση εκδόθηκε στα ελληνικά το 2004 (εκδ. Αλεξάνδρεια) σε μετάφραση Τατιάνας Τσαλίκη Μηλιώνη. Σταχυολογούμε και αντιγράφουμε: Α. Καμύ: «…Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός είναι πρώτα-πρώτα ένας πλουραλιστικός πολιτισμός. Δηλαδή ο τόπος της ποικιλίας των σκέψεων, των αντιθέσεων, των αντίθετων αξιών και της διαλεκτικής που δεν τελειώνει. Η ζωντανή διαλεκτική στην Ευρώπη είναι εκείνη που δεν καταλήγει σε ένα είδος ιδεολογίας, ολοκληρωτικής συνάμα και ορθόδοξης. Αυτός ο πλουραλισμός που πάντα υπήρξε το θεμέλιο της έννοιας της ευρωπαϊκής ελευθερίας, μου φαίνεται και ότι είναι η πιο σπουδαία συμβολή του πολιτισμού μας. Αυτός ακριβώς βρίσκεται σήμερα σε κίνδυνο και αυτόν πρέπει να προσπαθήσουμε να διαφυλάξουμε (…). Οι ιδεολογίες με τις οποίες ζούμε είναι ιδεολογίες καθυστερημένες κατά 100 χρόνια. Γι’ αυτόν τον λόγο δέχονται τόσο δύσκολα τις καινοτομίες. Δεν υπάρχει τίποτε πιο βέβαιο ως προς την αλήθεια του από μια εξοφλημένη ιδεολογία». Κ. Τσάτσος: «…Πράγματι οι ξοφλημένες ιδεολογίες ασκούν τη μεγαλύτερη επίδραση. Αναρωτιόμαστε αν τα τελευταία χρόνια, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ή κατά τη διάρκειά του, δεν παρουσιάστηκαν κοινωνικά και πνευματικά φαινόμενα, σ’ όλον τον κόσμο, που να μην είναι έκφραση μιας κρίσης (…) Ποια θα ήταν η λύση για να βγούμε απ’ αυτή την κρίση; (…) Να επιστρέψουμε στις κλασικές πηγές, να θεμελιώσουμε την ανανέωση της κοινωνικής δομής πάνω σε κλασικούς παράγοντες, σε αρχές, που έχουν την πηγή τους στον κλασικό κόσμο, στον ουμανιστικό κόσμο. (…) Ποια θα ήταν η συμβολή του ελληνισμού, νοούμενου στην πιο ευρεία σημασία της λέξης, για μια τέτοια ανανέωση της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής του σύγχρονου κόσμου;». Γ. Θεοτοκάς: « (…) Η Ευρώπη έχει ξεπεραστεί στη δομή της: στο ότι είναι κατακερματισμένη σε καμιά εικοσαριά κράτη που λένε ότι είναι, που ισχυρίζονται ή θέλουν να είναι κυρίαρχα, που ασκούν μια εγωκεντρική πολιτική, και που η μορφή τους έχει ξεπεραστεί από τη σημερινή ιστορία, όπως άλλοτε η μορφή των Κρατών της Γερμανίας και της Ιταλίας έχει ξεπεραστεί από την ιστορία του 19ου αιώνα. Η Ευρώπη δεν βρίσκεται πια στην κλίμακα της σύγχρονης τεχνολογίας. Αυτή η τεχνολογία βρίσκεται στην κλίμακα των Νέων Κρατών, που έχουν το καθένα το εύρος, τις διαστάσεις, τα εφόδια μιας ηπείρου, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Σοβιετική Ενωση, αύριο πιθανόν η Κίνα (…). Η Ευρώπη δεν μπορεί να αποβλέπει σε ένα μέλλον έξω από την ενότητα, έξω από την πλήρη συγχώνευση των ηθικών και υλικών δυνάμεων που την αποτελούν. (…) Πιστεύω ότι η ενότητα είναι η μοναδική ελπίδα που μας απομένει και εδώ βρίσκεται το βάθος του προβλήματος. Δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε τις κοινωνικές πτυχές, τις πολιτιστικές ή άλλες, του ευρωπαϊκού προβλήματος, χωρίς να έχουμε επιλύσει αυτό το ζήτημα της δομής (…)».
Εξήντα χρόνια μετά το γεγονός που καταγράφουμε (αποσπασματικά και αυθαίρετα), ο προβληματισμός συνεχίζεται και εμπλουτίζεται με νέα διλήμματα, αντιδράσεις, κριτική, σκεπτικισμό, ενωτικές ή αποσχιστικές τάσεις. Οσο υπάρχει ο προβληματισμός υπάρχει και η Ευρώπη. Κι όπως είχε πει, τότε, ο Καμύ: «Η Ευρώπη θα χρειαστεί ακόμα να γίνει. Πάντα χρειάζεται να γίνει. Αλλά τουλάχιστο θα ’ναι ακόμα η Ευρώπη… Τίποτε δεν θα ’χει χαθεί».