Μικρές ειδησούλες δίπλα στις μακροσκελείς αναλύσεις για την ελληνική οικονομία μιλούν για παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου, για υπερπτήσεις ελληνικών νησιών και για παρενοχλήσεις σε στρατιωτικές ασκήσεις από την Τουρκία. Δεν είναι μόνον «οι γνωστοί Τούρκοι», που σχολιάζει η λαϊκή σοφία των ελληνικών καφενείων. Η τουρκική συμπεριφορά στο Αιγαίο αποκαλύπτει τα προφανή.
Η Αγκυρα επιδιώκει να εκμεταλλευθεί την ελληνική κρίση. Το διεθνές κύρος της Ελλάδος είναι χαμηλό, ενώ όλη η διπλωματική μας ικμάδα εξαντλείται στο μέτωπο της οικονομίας. Επίσης, ο Ερντογάν έχει αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τον στρατό. Την περίοδο 2010-2013 οι Τούρκοι στρατηγοί μετρούσαν πόσοι συνάδελφοί τους μπαινόβγαιναν στις φυλακές. Τώρα που επανήλθαν στα πράγματα, αντιδρούν με τη μόνη μέθοδο που γνωρίζουν: ασκώντας στρατιωτική πίεση. Η ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων διδάσκει ότι η άσκηση στρατιωτικής πιέσεως εκ μέρους της Τουρκίας μέχρι σήμερα έχει αποδειχθεί αποτελεσματική.
Ας σταθούμε, όμως, λίγο σε αυτό το τελευταίο. Ενα από τα μαθήματα της κρίσεως του Μαρτίου του 1987 ήταν ότι η στρατιωτική πίεση οδηγεί την Ελλάδα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Υπενθυμίζεται ότι από τον Νοέμβριο του 1983 οι επαφές των δύο πλευρών είχαν περιορισθεί στις ανταλλαγές διακοινώσεων μεταξύ των υπουργείων Εξωτερικών και των δύο πρεσβειών και στις τυχαίες συναντήσεις αξιωματούχων στους διαδρόμους κάποιου διεθνούς οργανισμού. Κατά την κρίση του Μαρτίου, η ελληνική πλευρά επείσθη ότι πρέπει να εμπλακεί σε διαπραγματεύσεις για να εξασφαλίσει τον λεγόμενο «μη πόλεμο» κατά την προσφιλή έκφραση του τότε πρωθυπουργού.
Είναι ενδιαφέρον ότι η τουρκική πλευρά δεν σταματάει τις προκλήσεις ούτε εν όψει συναντήσεων κορυφής ούτε κατά τις διαπραγματεύσεις. Αντιθέτως, επιμένει σε αυτές διότι της δίνεται η δυνατότητα να συζητάει και να δείχνει υποχωρητικότητα σε δευτερεύοντα θέματα, όπως αυτό της αποχής από προκλητικές ενέργειες, που κανονικά θεωρείται αυτονόητο κατά τη διάρκεια διαπραγματεύσεων.
Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι η στρατιωτική πίεση έχει περιορίσει την Ελλάδα από την άσκηση των δικαιωμάτων της. Η Ελλάδα απετράπη από την εφαρμογή των ευνοϊκών γι’ αυτήν διατάξεων του διεθνούς δικαίου. Ο χρόνος στις ελληνικές θάλασσες «πάγωσε» στο 1974. Το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα χωρικά ύδατα. Από τα 149 κράτη που έχουν δυνατότητα επεκτάσεως των χωρικών υδάτων τους στα 12 μίλια, τα 148 έχουν ήδη επεκταθεί σε αυτό το όριο. Μοναδική (θλιβερή) εξαίρεση είναι η Ελλάδα. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με την εκμετάλλευση του βυθού. Οι μόνες δραστηριότητες στον βυθό του Αιγαίου γίνονται αυστηρώς εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων (που και αυτά είναι περιορισμένα στα 6 μίλια).
Η κατάληξη ήταν ότι, μέσω της στρατιωτικής πιέσεως, το Αιγαίο σταδιακά μετεβλήθη σε μία sui generis περιοχή ελληνικής περιορισμένης κυριαρχίας ή ψιλής κυριότητας. Η ελληνική πλευρά μπορεί να σεμνύνεται ότι έχει πετύχει (α) να αποφύγει πραγματικό πολεμικό επεισόδιο και (β) να διατηρήσει το νομικό καθεστώς περίπου όπως ήταν το 1974. Η τουρκική πλευρά αντιστοίχως μπορεί να είναι ικανοποιημένη επειδή (α) έχει εν τοις πράγμασι «φινλανδοποιήσει» το Αιγαίο και (β) έχει δημιουργήσει την εντύπωση ότι στο Αιγαίο δεν υπάρχει ένα καθεστώς καθαρό και αδιαμφισβήτητο, γεγονός που της επιτρέπει νομιμοφανώς να δημιουργεί προβλήματα.
Βάσει όλων αυτών των δεδομένων, η Τουρκία θα συνεχίσει να ασκεί στρατιωτική πίεση, θεωρώντας ότι δημιουργεί πιο ευνοϊκές συνθήκες για τις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο και προετοιμάζει το έδαφος για νέες διαπραγματεύσεις.
Βεβαίως, υπάρχει μία ακόμη πάγια αρχή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις που δεν πρέπει να ξεχνάμε: για να γίνουν διαπραγματεύσεις ουσίας, χρειάζεται να υπάρχουν ισχυρές κυβερνήσεις και στις δύο πλευρές του Αιγαίου. Ο διάλογος και η όποια σοβαρή λύση θα απαιτήσει εκατέρωθεν θυσίες, που χρειάζονται ισχυρούς ηγέτες για να πείσουν και να τις επιβάλουν. Αυτός ο παράγοντας εκλείπει (τουλάχιστον) σε αυτή τη φάση.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι δικηγόρος, επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.