Ο άνθρωπος προβάλλει στο σύμπαν τις απαιτήσεις του για δικαιοσύνη. Κι όταν επιστρέφει η ηχώ των εκκλήσεών του, υποσχόμενη τιμωρία των ενόχων, νιώθει ασφαλής και ενθαρρυμένος.
E.R. DODDS
«Οι Ελληνες και το παράλογο»
ο 1945, ο διάσημος συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας A.E. van Vogt έγραφε το: «The World of Null-A», όπου ο ήρωας Gilbert Gosseyn ζει σε κόσμο μη αριστοτέλειας λογικής. Μεταξύ άλλων, εκεί, από τη μια θρηνεί προσφιλείς νεκρούς και από την άλλη συμβιώνει μαζί τους, σε παράλληλο γαλαξία. Εβδομήντα χρόνια μετά, τις επιδόσεις του Gosseyn επαναλαμβάνουν βουλευτές και υπουργοί του ΣΥΡΙΖΑ, ζώντας στη Ρωσία μεταξύ Φεβρουαρίου και Οκτωβρίου 1917, αλλά και στον εξοικειωμένο με την καπιταλιστική ευμάρεια 21ο αιώνα. Η παραπομπή του ονόματος Gosseyn στο «Go sane» (πορεύσου εχέφρων) μας αφορά όλους. Ζούμε πλέον, χάρη στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, σε έναν κόσμο όπου το Α και το μη-Α ισχύουν ταυτόχρονα.
Οι αριστεροί είναι μαζί και καταδέξιοι εθνικιστές, οι προστάτες των φτωχών εξαθλιώνουν τον λαό χειρότερα από τους πιο παραδοσιακούς εκμεταλλευτές του, οι κήρυκες της προόδου νοσταλγούν την προβιομηχανική κοινωνία, και το ιδεώδες της αξιοκρατίας προωθεί έναν κραυγαλέο νεποτισμό. Κορυφαίο, το ότι η αντιπολίτευση εκβιάζεται να στηρίξει τα βαριά μέτρα που έφερε η κυβέρνηση και επικρίνεται από κυβερνητικούς βουλευτές επειδή ενδίδει στον εκβιασμό. Δεν πρόκειται, αλίμονο, για μεταμοντέρνα υπέρβαση της σκέψης από τη μη-σκέψη ή για διαλεκτική συνύπαρξη των αντιθέτων. Πρόκειται για συνδυασμό αγραμματοσύνης και ανεντιμότητας.
Στις 18 Ιουλίου ο κ. Στάθης Λεουτσάκος, για παράδειγμα, δήλωνε με άνεση: «Εμείς, η κυβέρνηση που έκλεξε ο λαός, δεν λέγαμε για ευρώ ή δραχμή στο δημοψήφισμα, όμως οι αντίπαλοί μας το έλεγαν. Αρα ο κόσμος ήξερε». Και άρα, για τον εν λόγω βουλευτή, το 61% αποφάνθηκε υπέρ της δραχμής. Εάν αυτό δεν είναι κουτοπονηριά και ατιμία, τι άλλο είναι; Οσο για την περιβόητη συμφωνία του πρωθυπουργού, η κ. Εύη Καρακώστα τη δικαιολόγησε ισχυριζόμενη: «Οπως έχει πει ο Λένιν, ένα βήμα πίσω δύο βήματα μπρος»! Αρα, μετά την προσωρινή οπισθοχώρηση, αναμένεται νέα εξόρμηση, με ευλογίες του Λένιν. Μόνο που ο Λένιν είχε πει το εντελώς αντίθετο. Για «ένα βήμα μπρος, δύο βήματα πίσω» κατήγγελλε το 1904 τους αριστεριστές του κόμματός του, επειδή τρόμαζαν τα μέλη και προκαλούσαν ενδοκομματική κρίση.
Σε όλη την προεκλογική περίοδο, το ζήτημα με τον ΣΥΡΙΖΑ ήταν πως έπρεπε να διαλέξει μεταξύ προγράμματος Θεσσαλονίκης και παραμονής στην Ευρώπη. Μηδενός εξαιρουμένου, οι υποψήφιοί του επέμεναν να διαβεβαιώνουν ότι γίνονται και τα δύο. Χάρη σε αυτή τη διαβεβαίωση, κέρδισαν τις εκλογές, αλλά αποδείχτηκε πως κάποιοι κορόιδευαν αναίσχυντα και άλλοι έσφαλλαν τραγικά. Εντούτοις, κανείς δεν πτοείται. Ούτε καν από το ότι, στις παραμονές του δημοψηφίσματος, συγγενείς και φίλοι υπουργών απέσυραν μαζικά τις τραπεζικές καταθέσεις τους.
Δεν διαθέτουν καμιά ηθική αναστολή, ενώ λύνουν τις ενδοκομματικές τους αντιπαραθέσεις με το να αναφέρουν τη διάκριση του Μαξ Βέμπερ μεταξύ «ηθικής του φρονήματος» και «ηθικής της ευθύνης». Είμαι βέβαιος πως γνωρίζουν τις διαλέξεις του Βέμπερ το 1919, περί διαφοράς «πεποιθήσεων» στην επιστημονική έρευνα και στην πολιτική δράση, όσο η κ. Καρακώστα τις μπροσούρες του Λένιν. Το μόνο που εννοούν, πίσω από την παραπάνω διάκριση, είναι: «ας αφήσουμε κατά μέρος το φρόνημα, ώστε να μακροημερεύσουμε στην εξουσία».
Θα ήταν πολύ προτιμότερο να αντιμετωπίσουν τη θέση τους υπό τη διάκριση του E.R. Dodds («The Greeks and the Irrational», 1959), μεταξύ «πολιτισμού της αιδούς» (shame-culture) και «πολιτισμού της ενοχής» (guilt-culture). Στον πρώτο, που διαρκεί ώς την εποχή του Ομήρου, όποιος βλάπτει κρίσιμα την κοινότητα οφείλει να την εγκαταλείψει οριστικά, συνειδητοποιώντας το ανεξίτηλο όνειδος για το κακό που επέφερε. Στον δεύτερο, έχει πια επινοηθεί η ενοχή και ο εξιλασμός. Εκείνος που βλάπτει την κοινότητα μπορεί να ομολογήσει πως έσφαλε, να αναλάβει την ευθύνη και, αφού κάνει μερικές θυσίες στους θεούς, να παραμείνει στους κόλπους της, ενδεχομένως και ως λαοφιλής ηγεμών.
Ούτε καν αυτό όμως δεν ισχύει στον ΣΥΡΙΖΑ. Ομολογίες λαθών λειτουργούν μόνον ως πρόσχημα. Κύριο επιχείρημα για την απρόθυμη αλλαγή της πολιτικής του είναι θεωρίες συνωμοσίας και καταγγελίες «ταξικών εχθρών». Ετσι ώστε συνεκτικός ιστός της κοινωνίας να καταστεί το μίσος. Μίσος προς επικριτικά ΜΜΕ, μίσος προς τους άσπλαχνους Ευρωπαίους, μίσος προς όποιον δεν ασπάζεται ό,τι αποφασίσει το κόμμα. Μίσος προς την κοινοβουλευτική δημοκρατία τελικά, μόνιμο χαρακτηριστικό κόκκινων ή μαύρων ολοκληρωτισμών.
Ακούγοντας προ ημερών τον κ. Φίλη να κατακεραυνώνει τους απάτριδες κεφαλαιοκράτες ήταν σαν να άκουγα τον Τζιρόλαμο Σαβοναρόλα να στηλιτεύει αμαρτωλούς ή να προφητεύει τη μετατροπή της Φλωρεντίας σε Νέα Ιερουσαλήμ. Κι αυτή είναι η ευγενική παρομοίωση. Πιο πολύ θύμιζε τον Αλφρεντ Ρόζενμπεργκ, να απαιτεί «ζωτικό χώρο» για τη σωτηρία της άριας φυλής.
Με την «πρώτη φορά αριστερά», ακόμη και οι πιο ανάλγητοι νεοφιλελεύθεροι ή οι φαύλοι εκπρόσωποι του παλαιοκομματισμού αρχίζουν να μοιάζουν συμπαθείς. Τουλάχιστον, οι αγράμματοι και ανέντιμοι ανάμεσά τους δεν επικαλούνταν τον Βέμπερ ή τον Μπρεχτ, όπως ο αναπληρωτής υπουργός Παιδείας, για να προωθήσουν στρεψοδικίες και να καλύψουν οπορτουνισμούς.
* Ο κ. Πέτρος Μαρτινίδης είναι ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ.