Δεν είναι εύκολο να εμπνεύσει ένας πολιτικός όραμα στους απογοητευμένους και εξαντλημένους από την κρίση Ελληνες. Τουλάχιστον προσωπικά δεν το εντόπισα στο ντιμπέιτ των δύο μονομάχων την περασμένη Δευτέρα. Οι αρχηγοί των δύο μεγαλύτερων κομμάτων δεν προσπάθησαν καν να πείσουν τους ψηφοφόρους γιατί να υποστηρίξουν τον δύσκολο μετασχηματισμό που χρειάζεται η ελληνική οικονομία.
Τόσο το χειρότερο. Απουσία των πολιτικών που θα το εμπνεύσουν, είναι η κρίση αυτή που θα υπαγορεύσει τις αλλαγές. Το έχει ήδη κάνει σε ένα βαθμό, με την υιοθέτηση του μνημονίου ως αναπόδραστη υποχρέωση οποιασδήποτε μελλοντικής ελληνικής κυβέρνησης. Αλλά τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις πρέπει να τις κάνουμε όχι επειδή περιέχονται στο μνημόνιο, αλλά για να έχει η οικονομία μας ελπίδες ανάκαμψης και οι νέοι μας προοπτικές εργασίας. Δύο οικονομολόγοι ελληνικής καταγωγής, ο Ελληνοκύπριος νομπελίστας Χριστόφορος Πισσαρίδης και ο καθηγητής του πανεπιστημίου Tufts Γιάννης Ιωαννίδης, τόνιζαν αυτή την ανάγκη την περασμένη εβδομάδα, σε ένα κλειστό συνέδριο στο ινστιτούτο Brookings της Ουάσιγκτον. Το στοίχημα, υποστήριξαν, είναι η εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που θα επιτρέψουν στην Ελλάδα να αναπτυχθεί στο μέλλον. Το πρόβλημα που βλέπουν είναι ποιος θα τις εφαρμόσει.
Το μήνυμα ότι πρέπει να γίνουν οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στις οποίες απέτυχαν διαδοχικές κυβερνήσεις δεν είναι αρκετά καθαρό σε αυτή την προεκλογική περίοδο. Η υποχρεωτική -από ανάγκη, φόβο ή και τακτικισμό- υιοθέτηση του τρίτου μνημονίου από την προηγούμενη κυβέρνηση δεν εγγυάται την αποτελεσματική εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που εμπεριέχονται σε αυτό, καθώς το πρόβλημα της «ιδιοκτησίας» του μνημονίου παραμένει, όπως δείχνει η ρητορική του ΣΥΡΙΖΑ για ανατροπή διαφόρων μέτρων του μνημονίου.
Αναδιαπραγμάτευση έχει υποσχεθεί και η αξιωματική αντιπολίτευση στους αγρότες. Αν και θεωρητικά βρίσκεται πιο κοντά στην οικονομία της αγοράς, στην πράξη η Νέα Δημοκρατία υπήρξε δέσμια των ίδιων μικροπολιτικών πρακτικών «αγοράς» ψήφων που εφάρμοσε ο ΣΥΡΙΖΑ. Τουλάχιστον στον ευρύτερο κεντρώο και δεξιό χώρο υπάρχουν στελέχη που έχουν εμπειρία και πιστεύουν στην ελεύθερη αγορά. Ωστόσο, η υπαναχώρηση από τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις μετά τις ευρωεκλογές του 2014 σηματοδότησε τη στροφή προς ένα λαϊκισμό που άνοιξε τον δρόμο για τον εκτροχιασμό του προηγούμενου προγράμματος.
Σύμφωνα με τους δύο οικονομολόγους, τα ελληνικά κόμματα όχι μόνο δεν πιστεύουν στις μεταρρυθμίσεις, αλλά διά της επιρροής τους μέχρι τα χαμηλότερα επίπεδα της δημόσιας διοίκησης υπονομεύουν την εφαρμογή τους. Στην πράξη, τόνισαν στο Brookings, δεν υπάρχει ένας ανεξάρτητος δημόσιος τομέας που θα εφαρμόσει τις μεταρρυθμίσεις αποτελεσματικά, καθώς δέχεται τεράστιες πιέσεις από τους πολιτικούς για να εξαιρέσει διάφορους θιγόμενους. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Οι δύο οικονομολόγοι ανέφεραν το Enterprise Greece, στο οποίο συγχωνεύθηκαν ο Οργανισμός Προώθησης Εξαγωγών και το Invest in Greece, ως μία μεταρρύθμιση που θα μπορούσε να έχει εξαιρετικά θετικά αποτελέσματα για τη μελλοντική ανάπτυξη της χώρας, καθώς συγκεντρώνει όλη τη δύναμη πυρός για την ενίσχυση της εξωστρέφειας σε έναν οργανισμό. Ωστόσο, ακόμη και σε αυτό, η πολιτική επιρροή εκδηλώθηκε πρόσφατα όχι μόνο με την αλλαγή της ηγεσίας, αλλά και την ανάσυρση φιλικών προς την κυβέρνηση εργαζομένων για να στελεχώσουν τις θέσεις-κλειδιά. Κάποιοι από τους πιο δημιουργικούς εργαζόμενους έφυγαν για τον ιδιωτικό τομέα.
Με αυτά τα δεδομένα, η αναδιάρθρωση του χρέους δεν μπορεί να είναι πανάκεια για τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Οπως σημείωσαν οι κ. Πισσαρίδης και Ιωαννίδης, ακόμη και αν το ελληνικό χρέος μηδενιζόταν αύριο, αυτό δεν θα ήταν αρκετό για την ανάπτυξη. Χωρίς διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα της χώρας θα παραμείνουν χαμηλές, προειδοποιούν. Οι δύο οικονομολόγοι αναγνωρίζουν ότι οι μεταρρυθμίσεις θα επηρεάσουν αρνητικά διάφορους κλάδους και τονίζουν την ανάγκη σταδιακής εφαρμογής τους, με πρόβλεψη για τη στήριξη των θιγόμενων εργαζομένων. Κατά τη διάρκεια αυτής της μετάβασης, μάλιστα, εκτιμούν ότι γενικότερα η Ελλάδα θα χρειάζεται βοήθεια από τους διεθνείς θεσμούς. Το πολιτικό αφήγημα, όμως, δεν μπορεί να αλλάξει παρά μόνο από μέσα.