Η ρευστότητα του πολιτικού σκηνικού, και ακόμη περισσότερο η ρευστότητα στις προτιμήσεις των ψηφοφόρων, δείχνει ότι το σύνολο του πολιτικού μας οικοδομήματος είναι μετέωρο. Αυτή η πρωτόγνωρη αβεβαιότητα και η αποδόμηση της παραδοσιακής συσπείρωσης των ψηφοφόρων στα «ιστορικά» κόμματά τους είναι, όμως, μια σημαντική όσο και αναγκαία αλλαγή. Οι αυξομειώσεις των ποσοστών των κομμάτων τα τελευταία χρόνια, και δη τους τελευταίους μήνες, δείχνουν ότι το εκλογικό σώμα δοκιμάζει να υποστηρίξει ό,τι πιστεύει πως υπηρετεί τα συμφέροντά του και ότι δεν δεσμεύεται από το πλέγμα των ιστορικών επιλογών, αλλά και της εξυπηρέτησης μικροσυμφερόντων που απλόχερα προσέφεραν οι πολιτικοί.
Η πραγματικότητα το 2015 είναι ότι δεν υπάρχουν πλέον δουλειές και εξυπηρετήσεις που μπορούν να προσφέρουν οι πολιτικοί. Είτε θα δουλέψουμε, θέλουμε δεν θέλουμε, να αποδομήσουμε αυτό το σαθρό κρατικιστικό μοντέλο που συντηρεί την πολιτική τάξη είτε θα καταρρεύσουμε πλήρως εκτός του ευρώ και της Ε.Ε., με την Τουρκία να ολοκληρώνει το άνοιγμα του κρουνού των παράνομων μεταναστών και την Ελλάδα να βρίσκεται έωλη, αντιμέτωπη με μια πραγματική οικονομική και ανθρωπιστική κρίση, πολλαπλάσια όσων βλέπουμε σήμερα. Οι συνθήκες στις οποίες θα κληθεί η όποια κυβέρνηση να πορευθεί είναι προδιαγεγραμμένες, δύσκολες, αλλά και επισφαλείς. Το ενδεχόμενο του Grexit παραμένει, και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που έχουμε συμφωνήσει είναι πολλαπλάσιες του τι έχει γίνει μέχρι σήμερα. Στο πλαίσιο αυτό, περιθώρια για υποσχέσεις «μεταπολιτευτικού τύπου» δεν υπάρχουν πια.
Με δεδομένα όλα αυτά, το ερώτημα προκύπτει: Πώς θα επιλέξουμε τους πολιτικούς μας ηγέτες; Και πώς θα πρέπει να αξιολογήσουμε την πορεία των πολιτικών μας; Το γεγονός του ότι, επιτέλους, θέτουμε το ερώτημα αυτό είναι αξιοσημείωτο.
Το πώς αξιολογούμε τους πολιτικούς μας έχει τεράστια σημασία. Για την απροθυμία να εκσυγχρονιστεί το Δημόσιο, για την αδυναμία να αντιμετωπιστεί η φοροδιαφυγή, ευθύνη έχουν οι πολιτικοί. Οπως όλοι γνωρίζουμε, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, οι πολιτικοί ως επί το πλείστον προτιμούν να διατηρούν τα προνόμιά τους και τον έλεγχο στον σαθρό, καταρρέοντα μηχανισμό από το να εργαστούν, να πιέσουν και να συγκρουστούν με όσους είναι βολεμένοι, τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό χώρο. Ο λόγος είναι απλός: Η αξιολόγηση των πολιτικών δεν επηρεάζεται από το έργο που παράγουν. Δεν έχουμε συνηθίσει να κρίνουμε το τι κάνει ένας πολιτικός, μία υπουργός ή ένας πρωθυπουργός. Μένουμε στο επίπεδο της πολιτικής φιλολογίας, των υφολογικών προτιμήσεων και της γενικολογίας που προσφέρουν τα χαμηλοτάτου επιπέδου ΜΜΕ στην Ελλάδα.
Το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας τοποθετεί, σε εκλόγιμη θέση, μία από τις πλέον επικίνδυνα ανύπαρκτες υπουργούς που έχουν περάσει από την Ελλάδα, την κ. Χριστοδουλοπούλου, ή τον κ. Σπίρτζη, ο οποίος δεν δίστασε δημόσια να απειλήσει ανώτερο δημόσιο υπάλληλο επειδή ακολούθησε τον νόμο χωρίς «να ενημερώσει» (και προφανώς να παρακαμφθεί από) την πολιτική ηγεσία, δείχνει ότι ακόμη δεν έχουμε ενστερνιστεί την ιδέα της αξιολόγησης του κυβερνητικού έργου. Το γεγονός ότι η Ν.Δ., παρ’ όλη τη νέα δυναμική, προτίμησε τη διατήρηση των εσωκομματικών ισορροπιών αντί να προτάξει στο Επικρατείας νέους ανθρώπους που να έχουν εγνωσμένα προσφέρει, δείχνει ότι κινείται πιο αργά απ’ ό,τι θα μπορούσε. Το ΠΑΣΟΚ, παρά τη βελτίωση της εικόνας του, ενέταξε τον κ. Λαλιώτη στον συνδυασμό του.
Ως προς το Ποτάμι, έδειξε ενθαρρυντικά δείγματα γραφής τόσο ως προς τη σύνθεση του ψηφοδελτίου Επικρατείας, όσο και ως προς τη διάθεση για μεταρρυθμίσεις. Από την άλλη πλευρά, η διάθεση ανανέωσης από τον κ. Θεοδωράκη προβληματίζει όταν ο ίδιος ηγείται ενός προσωποκεντρικού σχήματος, που εάν δεν αλλάξει δομή τάχιστα, θα οδεύσει εκεί όπου πήγαν όλα τα παλαιότερα κόμματα. Χωρίς να αλλάξουμε δομές λήψης αποφάσεων, χωρίς να χτίσουμε μηχανισμούς αξιολόγησης μέσα στα κόμματα, δεν μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά. Οι παθογένειες είναι συστημικές και δεν έχουν να κάνουν τόσο με την προσωπικότητα του εκάστοτε αρχηγού. Η έμφαση στον χαρακτήρα των πολιτικών ηγετών, στην υφολογία και την επικοινωνία τους μπορεί να μας αποπροσανατολίσει σε μια τέτοια κρίσιμη περίοδο.
Τέλος, η επίκληση του «νέου» και η αντιπαράθεση προς το «παλιό» είναι απλοϊκή όσο και επικίνδυνη. Η καταστροφική επτάμηνη διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έδειξε περίτρανα ότι το «νέο» συχνά είναι πιο πεινασμένο, πιο μικροκομματικό, πιο στρεβλό και πιο ανίκανο από το παρηκμασμένο «παλιό». O βίος και η πολιτεία της Χρυσής Αυγής δείχνουν ανάγλυφα τι κρύβεται πίσω από «νέους ανθρώπους». Κύριος οίδε τι πρόκειται να αποκαλυφθεί όταν δούμε ποιοι ακριβώς είναι οι συνεργάτες του κ. Λεβέντη. Η προεκλογική περίοδος δεν μας επέτρεψε να κάνουμε μιαν ουσιαστική κουβέντα τόσο για το τι έγινε το τελευταίο επτάμηνο, όσο και για το πώς θα μπορέσουμε να ορθοποδήσουμε, εφαρμόζοντας το μνημόνιο, τον επόμενο χρόνο.
Ως προς τους επόμενους μήνες, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αυτό που θα επηρεάσει την πορεία της χώρας μας είναι η αποτελεσματικότητα της διαχείρισης. Θα πρέπει όλοι μας να αρχίσουμε να γινόμαστε πιο συγκεκριμένοι και λιγότερο συναισθηματικοί. Να ξεπερνάμε ψευδοδιλήμματα του τύπου «νέο ή παλιό», «τζάκι ή άφθαρτος», να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα των διαρθρωτικών αλλαγών, αφήνοντας στην άκρη τη μνημονιολογία. Πρέπει να αξιολογήσουμε με τι σχήμα θα μπορέσει η Ελλάδα να αντιμετωπίσει το τεράστιο, δύσκολο αλλά και δυνητικά ελπιδοφόρο πρόγραμμα αλλαγής που έχει μπροστά της.
Οι σημερινές εκλογές δεν μας δίνουν εύκολες επιλογές. Σηματοδοτούν όμως τη δυνατότητα να απαιτήσουμε έναν καλύτερο δημόσιο διάλογο, βασισμένο στην πραγματική αξιολόγηση των πολιτικών, σε καθημερινή βάση. Εάν καταφέρουμε να το επιβάλουμε, θα έχουμε κάνει το σημαντικότερο βήμα στον μετασχηματισμό του πολιτικού μας οικοδομήματος.
* Ο κ. Μιχ. Γ. Ιακωβίδης κατέχει την Εδρα Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας Sir Donald Gordon στο London Business School.
