Ο κ. Τσίπρας έκλεισε το προεκλογικό ντιμπέιτ λέγοντας ότι η κυβέρνησή του θα ενισχύσει τα «στάρταπ» (startup), δηλαδή τις νέες καινοτομικές επιχειρήσεις, όπου θα βρουν δουλειά οι νέοι επιστήμονες, αντί να φεύγουν στο εξωτερικό. Στην πρόσφατη συζήτηση με τον κ. Κλίντον επέμεινε ότι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της χώρας είναι το «ανθρώπινο κεφάλαιο», δηλαδή οι μορφωμένοι Ελληνες. Κάλεσε τους ξένους επενδυτές να επενδύσουν στις γνώσεις και τις δεξιότητές τους, μέσα από κεφάλαια συμμετοχών. Στοιχήθηκε λοιπόν και ο ΣΥΡΙΖΑ με τη Ν.Δ., το ΠΑΣΟΚ και το Ποτάμι, που επίσης θέτουν ως προτεραιότητα τις νεοφυείς επιχειρήσεις τεχνολογίας.
Ποια είναι η κρυφή γοητεία των στάρταπ για τους πολιτικούς, και ειδικότερα για τον ΣΥΡΙΖΑ, που δεν βλέπει με καλό μάτι τις πιο μεγάλες και τις πιο παραδοσιακές εταιρείες; Τα θεωρούν μια εναλλακτική μορφή επιχειρείν, που διατηρεί τα καλά στοιχεία του καπιταλισμού, δεν βαρύνεται με τις αμαρτίες που έχει φορτώσει η λαϊκή αφήγηση στους κεφαλαιοκράτες, και ενέχουν μια ανατρεπτική δύναμη που ταιριάζει με ορισμένες αξίες της Αριστεράς. Είναι μικρές ομάδες που ανταγωνίζονται κολοσσούς, στηρίζονται στην ικανότητα των προσώπων και όχι στην περιουσία τους, αξιοποιούν τις γνώσεις που παρέχει η εκπαίδευση, αμείβουν καλά τα στελέχη (όταν πετυχαίνουν), και συνήθως δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον. Οι καινοτομίες τους δίνουν νέες υπηρεσίες στους χρήστες με χαμηλή χρέωση ή δωρεάν, επιτρέπουν σε φτωχούς να επικοινωνήσουν μακριά, να ψωνίσουν φθηνά, και να φροντίσουν την υγεία τους, και περιορίζουν τη σπατάλη φυσικών πόρων.
Ολα αυτά ισχύουν, σε μεγάλο βαθμό. Αλλά αυτή η ωραία εικόνα αφήνει έξω από το κάδρο τα επίμαχα στοιχεία για την Αριστερά. Τα «στάρταπ» είναι πράγματι μικρές επιχειρήσεις, που θέλουν όμως να γίνουν μεγάλες. Στάρταπ δεν είναι ένα εστιατόριο με νέες συνταγές, αλλά είναι ένα νέο μοντέλο διακίνησης φαγητού που θα μπορέσει κάποτε να φτάνει σε δεκάδες χιλιάδες σπίτια και θα απασχολεί γι’ αυτό εκατοντάδες εργαζόμενους. Δεν είναι μια μικρή ομάδα μηχανικών που θα εφαρμόζει νέες τεχνολογίες σε επιλεγμένους πελάτες, αλλά είναι μία ομάδα που το λογισμικό της θα το χρησιμοποιούν εργοστάσια σε όλες τις ηπείρους, χωρίς ποτέ να τα έχουν επισκεφθεί. Τα στάρταπ ξεκινούν από τρεις μηχανικούς για να φτάσουν σε πέντε χρόνια στους εκατό, μαζί με άλλους πενήντα συνεργάτες από άλλες ειδικότητες. Στην πορεία, δαπανούν πολλά εκατομμύρια.
Αν δεν υπάρχει η προοπτική να μεγαλώσουν πολύ, πρώτον, δεν ενδιαφέρουν τους επενδυτές και δεύτερον, δεν φέρνουν εκείνες τις αλλαγές που κλονίζουν τους κολοσσούς και ωφελούν τους χρήστες. Για να πετύχουν, το περιβάλλον πρέπει να είναι ευνοϊκό όχι μόνο για τις μικρές, αλλά και για τις μεγάλες εταιρείες. Η κυβέρνηση δεν μπορεί να απομονώνει τις μεν από τις δε, όπως έκανε με τον Νόμο «για την επανεκκίνηση της οικονομίας», όπου σε ένα άρθρο, ορθά, κατάργησε την ποινική ευθύνη για τους αυτοαπασχολούμενους που χρωστούν στο ασφαλιστικό τους ταμείο, ενώ στο επόμενο άρθρο έβαλε τους επενδυτές-μετόχους να είναι υπεύθυνοι για τα χρέη της εταιρείας στο ΙΚΑ. Το μήνυμα είναι: «Κάνετε το δικό σας μαγαζάκι, αλλά μη φέρετε κεφάλαια άλλων, και μην προσλάβετε πολύ κόσμο, γιατί θα βρείτε, όλοι μαζί, τον μπελά σας».
Ισχύει επίσης ότι οι τεχνολογικές επιχειρήσεις αξιοποιούν τους πτυχιούχους. Αλλά ο πτυχιούχος που απλώς μελέτησε την ύλη στο πανεπιστήμιο δεν έχει πολλά να προσφέρει. Ενώ μια ερευνητική ομάδα που αναπτύσσει νέα εργαλεία, και σχεδιάζει λύσεις που μπορούν να γίνουν προϊόντα, μπορεί να χτίσει ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα με βάθος και διάρκεια. Αυτές οι ομάδες πρέπει να συνεργάζονται απρόσκοπτα με επιχειρήσεις, είτε νέες είτε μεγάλες, για να βρουν το κοινό έδαφος. Οταν όμως στα πανεπιστήμια δεσπόζει μια Αριστερά που καταγγέλλει την «εμπορευματοποίηση της γνώσης» και δεν επιτρέπει να έρχονται εκπρόσωποι εταιρειών στα αμφιθέατρα και τα εργαστήρια, τότε οι επιχειρήσεις δεν έχουν ενδοχώρα για να αντλήσουν επιστημονικούς πόρους.
Δεν αναπτύσσονται στο κενό οι νέες προσπάθειες. Οι ιδρυτές που έχουν εργαστεί σε μια μεγαλύτερη επιχείρηση έχουν περισσότερα εφόδια και μεγαλύτερες πιθανότητες να πετύχουν από ό,τι τα «δύο παιδιά που ξεκίνησαν από το υπόγειο του σπιτιού τους». Οι προγραμματιστές που θα προσλάβουν είναι δέκα φορές πιο χρήσιμοι αν έχουν ήδη πέντε χρόνια δουλειάς στην πλάτη τους. Οι έμπειροι θα διδάξουν τους νέους απόφοιτους και θα τους καταστήσουν παραγωγικούς.
Αν η κυβέρνηση παραμείνει εχθρική προς τους περισσότερους εργοδότες και αφήσει τα πανεπιστήμια έρμαια των συνθημάτων και των καταλήψεων, δεν θα καταφέρει πολλά για την καινοτομία, ακόμα κι αν κάποιοι υπουργοί λένε καλές κουβέντες και αν θεσπίσουν μια-δυο χρήσιμες διατάξεις. Το οικοσύστημα των νεοφυών επιχειρήσεων θα έχει τη δική του δυναμική, αλλά τα οφέλη για την ευρύτερη οικονομία θα είναι μικρά. Οι καλύτερες ομάδες θα μετακομίζουν στο εξωτερικό μόλις βρουν τους πρώτους πελάτες. Τα πανεπιστήμια θα χάνουν τους καλούς ερευνητές προς τη Γερμανία και την Αμερική. Οι επενδυτές θα βάζουν μικρά ποσά στην Ελλάδα, αλλά τα πολλά εκατομμύρια θα πηγαίνουν αλλού.
Ας μην ελπίζει ο κ. Τσίπρας ότι τα στάρταπ είναι κάτι εξωτικό. Επιχειρήσεις είναι κι αυτά.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στην εταιρεία Επιχειρηματικών Συμμετοχών Openfund.