Τι σημαίνει μια δεύτερη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ; Ατενίζοντας τη σύνθεσή της, δυσκολεύεσαι να βρεις ευγενικές διατυπώσεις. Αν ισχύει ότι ο καθένας σε μια οργάνωση ανέρχεται μέχρι το επίπεδο της ανικανότητάς του, τότε μάλλον ακουμπάμε το ταβάνι αποτελεσματικότητας αυτής της κυβέρνησης. Ομως σημασία έχει η συνολική εικόνα.
Πρώτον, αυτή η μετριότατη κυβέρνηση Τσίπρα ΙΙ, καλύτερη από την κάκιστη κυβέρνηση Τσίπρα Ι, είναι το τίμημα που πληρώνει η χώρα για να μην έχει τον κ. Τσίπρα στην αξιωματική αντιπολίτευση. Και η πρώτη συμβολή του Αλέξη Τσίπρα θα είναι εάν διορθώσει μέρος έστω της ζημιάς που προκάλεσε στη χώρα (αρχικά ως εμπρηστική αντιπολίτευση και εν συνεχεία ως αλλοπρόσαλλη κυβέρνηση) ο Αλέξης Τσίπρας. Δεν είναι φοβερά φιλόδοξο, αλλά ζούμε σε εποχή χαμηλών προσδοκιών.
Δεύτερον, ο Αλ. Τσίπρας είναι δαιμονικά τυχερός, αρκεί να αξιοποιήσει την τύχη του. Αντίθετα από τους προκατόχους του, εκλέχθηκε για να εφαρμόσει (όχι να σκίσει ή να «αναδιαπραγματευθεί») το μνημόνιο. Ενα μνημόνιο που ψηφίστηκε από 5 κόμματα και 222 βουλευτές, που έχουν γίνει 258. Περιβάλλεται επίσης, λόγω μνημονίου, από ένα τόσο απτό πλαίσιο κινήτρων και περιορισμών, που η πορεία του μέχρι τα μέσα του 2016 είναι χαραγμένη. Πρέπει να εφαρμόσει τα μέτρα για την πρώτη αξιολόγηση εγκαίρως και επιτυχώς, γιατί μόνο έτσι θα ανοίξει η συζήτηση για το χρέος, θα αποκτήσουμε πρόσβαση σε φθηνότερη ρευστότητα της ΕΚΤ και στο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων, θα ολοκληρωθεί εγκαίρως η ανακεφαλαιοποίηση, για να αποτραπεί ένα «κούρεμα» καταθέσεων το 2016, για να αρθούν τα capital controls, να αναπνεύσει η παραγωγική διαδικασία, να λειτουργήσουν ξανά οι τράπεζες, να εισρεύσουν επενδυτικοί πόροι και το «πακέτο Γιούνκερ», να αρχίσει να ανακάμπτει η πραγματική οικονομία δημιουργώντας ξανά θετικό ισοζύγιο απασχόλησης μετά τις καταστροφικές απώλειες των τελευταίων μηνών. Κάθε αποτυχία στην παραπάνω αλληλουχία έχει προφανείς επιπτώσεις, κάθε επιτυχία κεφαλαιοποιείται. Επίσης, η Αριστερή Πλατφόρμα/ΛΑΕ (αυτός ο σκοτεινός χώρος του ασυνειδήτου, των συριζαϊκών παιδικών επιθυμιών και ενορμήσεων) έχει ρευστοποιηθεί – όπως θα έλεγαν οι Λαφαζανιστές στο δραχμο-λενινιστικό τους ιδιόλεκτο.
Τρίτον, η Ευρώπη, η διεθνής κοινότητα, επενδυτές, είναι έτοιμοι να ανταμείψουν την προσγείωση στον ρεαλισμό, να καλωσορίσουν τον Λούλα της Μεσογείου. Η πιστή εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων μπορεί να δημιουργήσει κύματα θετικών προσδοκιών, που μεταφράζονται σε ροή επενδύσεων, προστιθέμενης αξίας, θέσεων εργασίας. Πολλοί προκάτοχοι του κ. Τσίπρα, διεθνώς, βρέθηκαν σε παρόμοια θέση ασυμφωνίας της ιδεολογίας τους με την περιβάλλουσα πραγματικότητα, και αναφώνησαν το δικό τους «there is no alternative» (ΤΙΝΑ): «Δεν υπάρχει εναλλακτική». Αριστερές και σοσιαλιστικές κυβερνήσεις στην Ευρώπη και στον κόσμο δεν άνοιξαν στις αγορές και κυνήγησαν τις επενδύσεις επειδή μολύνθηκαν από το μικρόβιο του ρεβιζιονισμού. Τις κοινωνίες τους ακολούθησαν, κοινωνίες μεσαίων στρωμάτων, ή τις οικονομίες τους προσπάθησαν να ενσωματώσουν στις διεθνείς αλυσίδες παραγωγής για να φέρουν δουλειές και διάχυση ευημερίας. Κατανόησαν ότι σε συνθήκες ελευθερίας κεφαλαίων, «σοσιαλισμός σε μια χώρα» δεν υπάρχει, και η προσαρμογή στον διεθνή ανταγωνισμό είναι η μόνη υπεύθυνη επιλογή. Η ρεαλιστική στροφή Τσίπρα είναι το μάθημα ενηλικίωσης που έλαβαν σοσιαλιστές ή αριστεροί ηγέτες που βρέθηκαν να κυβερνούν την εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Τέταρτον, προηγείται η κοινωνική ενσωμάτωση. Η εφαρμογή του μνημονίου από την Αριστερά διευρύνει την κοινωνική νομιμοποίηση. Η αντιμνημονιακή δημαγωγία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, που βρήκε στήριγμα στον κεντροδεξιό λαϊκισμό 2010-11, άφησε ρήγμα βαθύ στην κοινωνία. Οπως ο Ανδρ. Παπανδρέου μέσω του δικού του λαϊκισμού ενσωμάτωσε τους χαμένους του Εμφυλίου, έτσι και ο Τσίπρας κλείνει συμβολικά το ρήγμα του μνημονίου, ενσωματώνοντας στην ευρω-αναγκαιότητα τους χαμένους της Μεγάλης Υφεσης.
Πέμπτον, ο Αλ. Τσίπρας μπορεί παρά ταύτα να αφήσει την αριστερή του σφραγίδα. Ηρθε καβαλώντας το κύμα της κριτικής σε μια ύφεση που άφησε πίσω της ανεργία 27% και μια οικονομία σε βαθιά αποεπένδυση. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι η κυβέρνησή του αποδείχθηκε η λιγότερο ικανή να δημιουργήσει συνθήκες για την αύξηση της απασχόλησης, ενώ ο απολογισμός Τσίπρα Ι είναι δεκάδες χιλιάδες επιπλέον άνεργοι. Ο Τσίπρας ΙΙ θα μπορούσε να συνδυάσει την ανάπτυξη με την κοινωνική προστασία των αδυνάτων. Να μαζέψει πόρους από τη διαφθορά και τη φοροδιαφυγή των ισχυρών. Αλλά κι αυτά απαιτούν ικανότητα την οποία δεν έχει εκδηλώσει και βούληση την οποία μένει να αποδείξει.
Δεν υπάρχει εναλλακτική στην αλληλουχία σταθεροποίησης, μεταρρυθμίσεων, ανάκαμψης, με προσδοκία ανάπτυξης, ακολουθώντας τις ράγες του μνημονίου. Ομως αυτό δεν σημαίνει ότι αυτή είναι η μόνη έκβαση. Η κυβέρνηση Τσίπρα ΙΙ μπορεί να αποτύχει με πολλούς τρόπους: μέσω ιδεολογικής αγκύλωσης, πολιτικής αναποφασιστικότητας ή, απλά, κυβερνητικής ανικανότητας. Μερικοί στον ΣΥΡΙΖΑ εκτρέφουν την αντίληψη πως η «ρήξη» απλώς αναβάλλεται για ευθετότερο χρόνο, όταν οι εξωτερικοί περιορισμοί θα έχουν ίσως χαλαρώσει. Θα είναι τραγωδία εάν οι ιδεολογικές τους εμμονές οδηγήσουν τη χώρα να ξαναζήσει τη φάρσα της διαπραγμάτευσης Τσίπρα – Βαρουφάκη, αυτήν τη φορά ως τραγωδία προδιαγεγραμμένου αποτελέσματος. Η ιστορία δεν θα είναι το ίδιο επιεικής μαζί τους τη δεύτερη φορά.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης.