Μπροστά στον φράχτη που έχτισε η Ουγγαρία για να εμποδίσει τις ροές των προσφύγων ένα μοντέλο, που διαφημίζει μόδα, βγάζει selfie με ένα ακριβό κινητό. Σε μια άλλη πόζα, προσπαθεί –υποτίθεται– να αντισταθεί σε έναν αστυνομικό που τη σέρνει από τους ώμους για να την απομακρύνει, φορώντας τα κατάλληλα για την περίσταση ρούχα: παντελόνι σε φαρδιά γραμμή που στενεύει στους αστραγάλους, πουκάμισο καρό δεμένο στη μέση, χαμηλά, από ακριβό δέρμα, φυσικά, μποτάκια, μακό ανασηκωμένο ώστε να αποκαλύπτεται το στήθος…
Η κατακραυγή που δέχθηκε ο Ούγγρος φωτογράφος Norbert Baksa ήταν μάλλον αναμενόμενη. Η φωτογράφιση με τίτλο «Ο μετανάστης» χαρακτηρίστηκε στα social media «απόλυτα άρρωστη», «ντροπή». Ο Baksa απάντησε στον ορυμαγδό των κατακρίσεων με ψυχραιμία: «Συνήθως αρνούμαι να ασχοληθώ με πολιτικά ζητήματα, αλλά η δεδομένη κατάσταση επιδρά στην καθημερινότητα σχεδόν ολόκληρης της Ουγγαρίας. Hλπιζα πως οι άνθρωποι θα συνειδητοποιήσουν ότι η κατάσταση είναι περίπλοκη και θα καταλάβουν ότι οι πληροφορίες που λαμβάνουν είναι μεροληπτικές και αντιφατικές». Ισχυρίζεται, δε, ότι αυτό ακριβώς ήθελε να αποτυπώσει με τη φωτογράφιση.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η διαφήμιση «επιτίθεται» μέσα από την εικόνα, γνωρίζοντας ότι το αποτέλεσμα μπορεί να προκαλέσει σοκ, αποτροπιασμό, απώθηση, θυμό, ενόχληση. Θεωρεί όμως ότι και αυτά τα συναισθήματα είναι μέρος του μάρκετινγκ. Oπως και η αισθητικοποίηση μιας μεγάλης τραγωδίας, της μετακίνησης εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών προς την Ευρώπη.
Κάθε εικόνα προσλαμβάνεται με βάση τις εμπειρίες του καθενός, τους δεσμούς του με το περιβάλλον και τις μνήμες του. Σε συνέντευξή του για τον «Νονό 2», ο Φράνσις Φορντ Κόπολα είχε πει ότι «η βία είναι κάτι τόσο βδελυρό στη θέα ώστε πρέπει να της προσδώσουμε μια ορισμένη πρωτοτυπία για να την καταστήσουμε αξέχαστη». Ο μηχανισμός που ενεργοποίησε ο Ούγγρος φωτογράφος δεν απέχει από την κινηματογραφική ομολογία του Κόπολα. Ο Baksa «δανείστηκε» την ψευδαίσθηση της κινηματογραφικής εικόνας, προβάλλοντάς την πάνω σε ένα πραγματικό γεγονός. Η αληθινή κάθαρση που μπορεί να προκαλέσει ένα σημαντικό έργο τέχνης απέχει από μια διαφημιστική φωτογράφιση. Αλλά τίποτα δεν αποκλείει, μαζί με την εικόνα του φράχτη, να θυμόμαστε και την ακρότητα της μόδας του «Μετανάστη».
Στους χαρακτηρισμούς δεν χωρούν ηθικολογικές αναφορές όπως «ντροπή», «αίσχος» κ.ο.κ. Δεν είναι θλίψη ούτε θυμός που ταιριάζει στο γεγονός. Τα συναισθήματα, εν προκειμένω, δεν είναι ούτε συγκεχυμένα ούτε αντιφατικά. Ο,τι προκαλεί, είναι ο κυνισμός της σύλληψης.
Μέσα σε μια κοινωνία απόλυτης απομάγευσης, με τον σαρκασμό να εκτοπίζει την ελπίδα, τις πρακτικές επιλογές, την πίστη σε ένα σκοπό, τον φόβο και την ανασφάλεια να στενεύουν την προσδοκία, ο κυνισμός καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο.
Μέσα στη συναισθηματική αποξένωση που προκαλούν οι εντεινόμενες δυσκολίες επιβίωσης και, ασφαλώς, στον διογκούμενο κορεσμό του βλέμματος, οι διεργασίες των εικόνων, για να είναι αποτελεσματικές, επινοούν τη διαρκώς χειρότερη εκδοχή. Eχουμε, δηλαδή, δει τόσο πολλά, οι οπτικές μαρτυρίες είναι τόσο πυκνές και ακραίες, που για να διεκδικήσει κανείς την ανάφλεξη του ενδιαφέροντος θα πρέπει να «ξεπαγώσει» το συναίσθημα. Πώς; Ας είναι και με την απώθηση, την αηδία, τον θυμό. Η φρίκη δεν έχει προκαταλήψεις. Υπερβαίνει τον συντηρητισμό, τροφοδοτεί τη σκληρότητα και τον αυταρχισμό. Το μόνο στοίχημα είναι η πρόκληση. Ο κυνικός, ψυχικά απενεργοποιημένος, εντυπωσιάζεται όλο και λιγότερο, οχυρώνεται όλο και περισσότερο. Ο Norbert Baksa είναι μέρος αυτού του κόσμου.