«Μας ζητάνε να ξαναπαίξουμε το 2011-2013», γράφει ο Φώτης Γεωργελές στο τελευταίο του άρθρο στην Athens Voice, με τίτλο «Ερχεται ένας δύσκολος χειμώνας». Δεν αναφέρεται στους ξένους πιστωτές αλλά στους εγχώριους κυβερνώντες και τα φορολογικά τους μέτρα, που θα μειώσουν ακόμη περισσότερο τα εισοδήματα και θα χτυπήσουν την ιδιωτική οικονομία, η οποία ήδη παραπαίει ως αποτέλεσμα των κεφαλαιακών ελέγχων.
Ο κ. Γεωργελές δεν είχε στο απυρόβλητο τις προηγούμενες κυβερνήσεις, τα ίδια έλεγε και για τις δικές τους επιλογές. Διότι τα πάντα είναι ζήτημα επιλογών: «Γιατί δεν την βλέπετε πουθενά αυτή την απλή σύγκριση», αναρωτιέται για το γεγονός ότι την ώρα που μιλάμε για αυξήσεις ΦΠΑ στην εκπαίδευση και στην τιμή των εισιτηρίων, το κράτος ενισχύει τη ζημιογόνα Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης. Οι ευθύνες που αποδίδει στην κυβέρνηση για τις επιλογές της έχουν βάση. Το μνημόνιο θα μπορούσε να σχεδιασθεί διαφορετικά, να μειώνει το Δημόσιο αντί να ζητά προκαταβολικά χρήματα από επαγγελματίες και επιχειρήσεις για να το χρηματοδοτεί.
Αν δεν το έκαναν κόμματα και άνθρωποι πιο εξοικειωμένοι με την ελεύθερη οικονομία, όμως, τι μας κάνει να πιστεύουμε ότι θα το πράξει αυτό ένα αριστερό κόμμα που πιστεύει στον κρατισμό; Η πίεση των δανειστών θα μπορούσε να βοηθήσει. Διότι τα μνημόνια σχεδιάζονται και εφαρμόζονται, όπως εφαρμόζονται, υπό την εποπτεία των πιστωτών. Στο μέτρο που τους αναλογεί, λοιπόν, έχουν και οι δανειστές ευθύνη για την αποτυχία τους.
Βεβαίως, το κόστος το πληρώνουν οι Ελληνες και αυτό από μόνο του μας κάνει να εστιάζουμε περισσότερο στις δικές μας ευθύνες. Οι Ευρωπαίοι όμως δεν μπορούν να χαρακτηρίζουν ύστερα από πέντε χρόνια προγράμματος την Ελλάδα μη μεταρρυθμιστέα – ούτε κάποιοι να υποστηρίζουν ότι δεν ενσωματώθηκε ποτέ στην οικονομία της Ευρωζώνης, ότι είναι ξένο σώμα και θα πρέπει να φύγει. Κατά τη διάρκεια των μνημονίων ήταν που αποσύρθηκε το ελληνικό τραπεζικό σύστημα από την Ευρώπη, συνέπεια της κρίσης ήταν η μαζική φυγή των ξένων τραπεζών και επενδυτών από την Ελλάδα.
Η απόφασή τους να κρατηθεί η Ελλάδα στην Ευρωζώνη είχε ίσως και αυτή την ηθική διάσταση της συνυπευθυνότητας. Αλλά δεν αρκεί. Η Ελλάδα δεν θα έχει καμία τύχη να εξέλθει από την κρίση επιχειρώντας να κλείσει τις δημοσιονομικές τρύπες με αυξήσεις φόρων. Ακόμη και αν μπορούσε να το κάνει, θα σκότωνε ό,τι έχει απομείνει από τον δυναμισμό της ιδιωτικής οικονομίας. Τόσο οι ιδιώτες όσο και οι επιχειρήσεις έχουν εξαντληθεί, και οι αυξήσεις φόρων το μόνο που κάνουν είναι να στέλνουν περισσότερους στην παραοικονομία.
Ούτε όμως οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι πανάκεια. Ο καθηγητής του Χάρβαρντ Ντάνι Ρόντρικ σημειώνει στο Project Syndicate τους πολιτικούς και αναπτυξιακούς περιορισμούς των οριζόντιων μεταρρυθμίσεων και αντιπροτείνει στοχευμένες πολιτικές για την τόνωση των εξαγωγικών δραστηριοτήτων. Αντί όμως να επιχειρείται ενίσχυση των εξαγωγών, αυτές μπαίνουν στο φορολογικό στόχαστρο: Η φορολογία αυξάνεται στα πιο τουριστικά νησιά, μειώνοντας την ανταγωνιστικότητά τους, ενώ τα ιδιωτικά σχολεία βρίσκονται στο στόχαστρο αν και θα μπορούσαν να είναι μία ακόμη πηγή συναλλάγματος και εξωστρεφούς ανάπτυξης. Οι αυξήσεις του ΦΠΑ μπορεί να παρουσιάζονται ως εξορθολογισμός από τους πιστωτές, αλλά στόχος τους είναι η αύξηση των φορολογικών εσόδων.
Οπως σημειώνει ο αναλυτής της Eurasia Μουτζντάμπα Ράχμαν, με τις αποφάσεις να λαμβάνονται πλέον στο Eurogroup, η διαδικασία πολιτικοποιείται και οι μεταρρυθμίσεις γίνονται πιο δύσκολες.
Το ΔΝΤ έχει παραδεχθεί ότι δεν συνυπολόγισε την πολιτική οικονομία της προσαρμογής, ωστόσο οι Ευρωπαίοι κινδυνεύουν να κάνουν το ίδιο λάθος. Αν δεν στηρίξουν τον παραγωγικό ιστό της χώρας, θα έχουν συμβάλει στην αποτυχία ενός ακόμη ελληνικού προγράμματος – και μετά, ως αλάτι στην πληγή, θα το αποδίδουν στην ελληνική κουλτούρα της φοροδιαφυγής ή άλλα στερεότυπα, ότι δήθεν φταίει ο ζεστός καιρός της Μεσογείου.