Οι Τούρκοι εμφανίστηκαν νωρίς στον προθάλαμο της ιστορίας. Με τη μια ή την άλλη μορφή εγκατέλειπαν την Κεντρική Ασία μαζί με τα κοπάδια τους. Οι νομάδες ακολουθούν την κατάσταση που δημιουργείται στα βοσκοτόπια από τα δικά τους ζώα ή από τα ζώα γειτονικών πληθυσμών. Πολλές φορές, όμως, ακολουθούν και φήμες, οράματα και ελπίδες, δικαιολογημένες ή αδικαιολόγητες, που φτάνουν μέχρι τα αυτιά τους. Τα κίνητρα αυτών των μετακινήσεων ήταν βασικά δύο: η βόσκηση και η λεηλασία.
Οταν είχα επισκεφθεί ως υπουργός Εξωτερικών το Ουζμπεκιστάν, μου έκανε την τιμή να με δεχθεί ο πρόεδρος Καρίμοφ. Παλαιό στέλεχος της KGB, παλαιός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης για το Ουζμπεκιστάν, είχε εκλεγεί πανηγυρικά πρόεδρος της χώρας και ασκούσε με χαλύβδινη πυγμή τα καθήκοντά του. Σε μια στιγμή με κοίταξε με μειδίαμα και με ρώτησε: «Κύριε υπουργέ, δεν με θεωρείτε Τούρκο;». Ηξερα, βέβαια, ότι οι Ουζμπέκοι μιλούν, ως ιδιαίτερη γλώσσα, μια τουρανική διάλεκτο, κάποιου είδους τουρκικά δηλαδή. Απάντησα στον Καρίμοφ, ο οποίος εξάλλου σταθερά συνεννοείτο με τους επιτελείς του και μιλούσε και σε εμένα μέσω μεταφραστή στα ρωσικά, «Βεβαίως δεν σας θεωρώ Τούρκο, κ. πρόεδρε. Οι Ουζμπέκοι είναι ιδιαίτερο έθνος. Οι Γάλλοι, οι Ισπανοί, οι Ιταλοί και οι Πορτογάλοι μιλούν παραπλήσιες γλώσσες. Δεν είναι, όμως, το ίδιο έθνος». Το πρόσωπο του Καρίμοφ έλαμψε. «Ξέρετε», μου είπε, «όταν προ ημερών είχε έρθει εδώ ο πρόεδρος της Τουρκίας κ. Ντεμιρέλ με αγκάλιασε και με προσφώνησε “αδερφέ μου Τούρκο”. Του απάντησα τότε εγώ: “εσύ είσαι ο αδερφός μου Ουζμπέκος, γιατί οι Ουζμπέκοι στη μυθολογία κατοικούσαν σε 12 γιούρτες. Η μία από αυτές είναι οι Οσμανλίδες, από τους οποίους προέρχεσαι εσύ και οι σύγχρονοι Τούρκοι. Εγώ έχω τις άλλες 11 γιούρτες. Αρα εσύ είσαι αδερφός μου Ουζμπέκος και όχι εγώ αδερφός σου Τούρκος”».
Την εποχή εκείνη (δεκαετία του ’90) το μεγάλο σχέδιο της τουρκικής ηγεσίας ήταν η ολοκλήρωση του τουρανικού ονείρου. Η ανάπτυξη δηλαδή μιας ισχυρής επιρροής που θα δημιουργούσε προνομιακές σχέσεις μεταξύ της «μητέρας πατρίδας» και των λαών που είχαν μείνει πίσω στην Κεντρική Ασία (Ουζμπέκοι, Καζάκοι, Τουρκμένοι, Αζέροι και διάφοροι άλλοι που κατοικούσαν στις παρυφές του Καυκάσου). Το σχέδιο αυτό, οιονεί ιμπεριαλιστικής εξάπλωσης της Τουρκίας και αποκοπής των λαών αυτών από το μέχρι πρότινος σοβιετικό παρελθόν τους, ήταν αδύνατο. Ούτε η οικονομική ισχύς της Τουρκίας, όσο κι αν πήγαιναν καλά τα πράγματα, ούτε οι ιδεολογικές και τεχνολογικές της ικανότητες θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση μιας τέτοιας εξάπλωσης.
Η Ρωσία βγαίνει από τον Μεσαίωνα με τις μεγάλες μάχες με τους Τατάρους Τούρκους, οι οποίοι τελικά απωθήθηκαν στα βάθη της Κριμαίας και τιμωρήθηκαν από τους κομμουνιστές με εξορία στα βάθη της Κεντρικής Ασίας. Οι Τάταροι είχαν πραγματοποιήσει σε ευρύτατη κλίματα εγκλήματα εναντίον του Ρώσου χωρικού με δολοφονίες, βιασμούς και κλοπή παιδιών, καθώς και εφαρμόζοντας, αφού αφαιρούσαν ό,τι τους φαινόταν καταναλώσιμο, την πολιτική της καμένης γης σε μεγάλο μέρος της Ουκρανίας και της Νότιας Ρωσίας. Από εκεί και πέρα δημιουργείται μια ιστορική συνάφεια ανάμεσα στη Ρωσία και στην Τουρκία, που δεν διαψεύστηκε ποτέ από την εξέλιξη των γεγονότων.
Σε αυτή τη μακρά περίοδο των τεσσάρων τελευταίων αιώνων κάθε φορά, χωρίς εξαίρεση, που η Τουρκία έρχεται σε σύγκρουση με τη Ρωσία, οι συνέπειες είναι βαρύτατες για τη γείτονα χώρα. Η Ρωσία είχε πελάτες στα Βαλκάνια. Σταθερούς, που είχαν επιλεγεί αρχικά με βάση τον πανσλαβισμό, όπως τους Βουλγάρους και τους Σέρβους. Μονομερώς οι Ελληνες θεωρούσαν ότι υπάρχει μια ιδιαίτερα στενή σχέση που συνδέει τους Ορθοδόξους Χριστιανούς. Το ξανθό γένος ήταν η μεγάλη ελπίδα των υποδουλωμένων Ελλήνων και η αναμονή του πότε επιβραβευόταν και πότε όχι. Είναι γνωστές οι ιστορίες και δεν θα ήθελα να τις επαναλάβω λεπτομερώς εδώ. Οι υπόδουλοι συχνά απογοητεύτηκαν και μερικές φορές αισθάνθηκαν ότι προδόθηκαν από την τσαρική ρωσική ηγεσία. Π.χ. στα Ορλωφικά. Αλλες πάλι φορές η Ρωσία παρείχε έμμεσα χείρα βοηθείας ή αποδοκίμαζε, ανάλογα με τα συμφέροντά της, τις ελπίδες των εξεγερμένων. Οπωσδήποτε να μην ξεχνάμε ότι χωρίς τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, την ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας στην Οδησσό, τον Πρίγκιπα, Στρατηγό της Ρωσίας Υψηλάντη και τον πρώτο μας Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, η Ελλάδα δεν θα είχε τη μορφή που έχει σήμερα ή αν είχε ακολουθήσει την ίδια πορεία θα το είχε κάνει με μεγάλη καθυστέρηση.
Από την άλλη πλευρά, αν ο Λένιν και οι Μπολσεβίκοι δεν χαρακτήριζαν «εθνικοαπελευθερωτικό» το κίνημα του Κεμάλ Ατατούρκ και αν δεν τον ενίσχυαν ποικιλοτρόπως, θεωρώντας την παρουσία των Ελλήνων στη Μικρά Ασία «ιμπεριαλιστική επιδρομή», ίσως ο Κεμάλ να νικούσε κάποτε αλλά όχι στους ρυθμούς και στην έκταση που αυτό συνέβη. Η εγκατάλειψη της Αρμενίας και του Πόντου από τα σοβιετικά στρατεύματα οδήγησε στη γνωστή γενοκτονία τους δύο αυτούς χριστιανικούς πληθυσμούς.
Η ανθρωπότητα είναι κατάπληκτη μπροστά στην πράξη του ηγέτη της Τουρκίας Ερντογάν. Εχω έναν Τούρκο φίλο, που έχει μια εξαιρετική θέση στην τουρκική διανόηση και επιμένει ότι ο Ερντογάν δεν είναι στα καλά του. Θεωρεί μάλιστα ότι αυτό συμβαίνει με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Μεγαλομανής ο αφέντης της Τουρκίας έχει στραφεί προς την έμμονη ιδέα ότι αυτός θα είναι ο νέος Χαλίφης του Ισλάμ, εκπρόσωπος του Αλλάχ επί της γης και συνεχιστής του έργου του Μωάμεθ. Καταλαβαίνετε ότι, αν κάτι τέτοιο συμβαίνει, η εσωτερική τάξη στην Τουρκία θα υποστεί αλλεπάλληλα πλήγματα. Πώς αλλιώς να εξηγήσει κανείς την οργανωμένη και εσκεμμένη επίθεση «πισώπλατα» εναντίον ενός απαρχαιωμένου ρωσικού αεροπλάνου, που δεν είχε καμιά ελπίδα να αντεπεξέλθει και που δεν είχε διαπράξει καμία παραβίαση, όπως τελικά φαίνεται;
Οι συνέπειες είναι ορατές. Συμμαχικά αεροπλάνα θα ισοπεδώσουν το ISIS και όλα τα εδάφη που κατέχει. Η Τουρκία θα χάσει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα το φυσικό αέριο που απολάμβανε από τη Ρωσία σε προνομιακές τιμές. Θα υποστεί πλήθος εξευτελισμούς σε όλους τους διεθνείς χώρους που θα τολμά να εμφανίζεται. Το χειρότερο από όλα περίπου 3,5 εκατομμύρια τουρίστες, που κάθε χρόνο διάλεγαν την Τουρκία για να πραγματοποιήσουν εκτός από τις τουριστικές τους δαπάνες και μεγάλες αγορές λαθρεμπορικού χαρακτήρα, δεν πρόκειται να επανέλθουν.
Είμαστε έτοιμοι να ζήσουμε μέσα σε αυτή τη νέα πραγματικότητα; Θα είναι κρίμα, αν μέσα σ’ αυτή την κοσμογονία, που έχει προκληθεί από τα τελευταία γεγονότα, η Ελλάδα συνέχιζε τον δρόμο της πνευματικής και πολιτικής υπανάπτυξης με μέσα ενημέρωσης που προτείνουν συστηματικά στον κόσμο έναν καθημερινό σε βάρος ενός μηνιαίου ορίζοντα και ως μέθοδο ανταλλαγής απόψεων στις τηλεοράσεις το φωναχτό ξεκατίνιασμα μέσα και έξω από το κόμμα.
* Ο κ. Θεόδωρος Πάγκαλος είναι πρώην υπουργός.