Ο Αϊβαλιώτης Φώτης Κόντογλου νικά τον χρόνο και μας αποκαλύπτεται, πενήντα χρόνια μετά την κοίμησή του, χάρις στην έκθεση του Μουσείου Μπενάκη «Φώτης Κόντογλου. Από τον “Λόγο” στην “Εκφρασι”», και μέσα από τον ομότιτλο επετειακό τόμο που σκύβει πάνω από βιβλία του και χειρόγραφα, δημοσιευμένα και αδημοσίευτα, και παρουσιάζει κι άλλες πτυχές από το συγγραφικό και εικονογραφικό έργο του καλλιτέχνη. Και μάλιστα «με ζωγραφιές και με πλουμίδια» από το χέρι του Φώτη Κόντογλου, σε χαρακτηρισμό του Χρυσόστομου Γανιάρη, εκδότη των πρώτων βιβλίων του Κόντογλου, ο οποίος τον πρόσθεσε στο πρώτο φύλλο του βιβλίου «Βασάντα» κι έφερε την Ανοιξη στο χριστουγεννιάτικο αυτό αφιέρωμα του Μουσείου Μπενάκη. Γιατί, στα σανσκριτικά, Βασάντα σημαίνει Ανοιξη, και τι άλλο μπορούσαν να μας δώσουν τα δύσκολα αυτά καλόδεχτα Χριστούγεννα παρά συναρπαστικές πτυχές αυθεντικές, και πολλές άγνωστες, για πρώτη φορά ιστορημένες, πάνω στο έργο του σπουδαίου αυτού δημιουργού… Με τη γραφίδα και τον χρωστήρα του Φώτη Κόντογλου εκατόν είκοσι χρόνια από τη γέννησή του στο Αϊβαλί, τις Αρχαίες Κυδωνίες της Μικράς Ασίας, θα μάθουμε περισσότερα για εκείνον και για το έργο του, ταυτισμένο απόλυτα με τη ζωή τού βαθύτατα θρησκευόμενου Χριστιανού Ορθόδοξου πρόσφυγα, που από το Αϊβαλί, με την Καταστροφή του 1922, ήρθε μέσω Μυτιλήνης στην Αθήνα κι έγινε ο Φώτης Κόντογλου, υπογραφή στα βιβλία του και στις εικονογραφήσεις του, στέρεη στον χρόνο, κι αστείρευτη πηγή στην έμπνευση.
Οπως λέγει ο Χρήστος Φ. Μαργαρίτης, ο επιμελητής της έκδοσης και της έκθεσης, στον πρόλογο του τόμου: «Σήμερα, με πλήθος αναφορών, αφιερωμάτων, μελετών, ομιλιών, ημερίδων και εκθέσεων, το θέμα “Κόντογλου” δεν έχει εξαντληθεί. Μια ομάδα καθηγητών, ιστορικών της τέχνης, καλλιτεχνών, συλλεκτών με εξειδικευμένα ενδιαφέροντα, εκδοτών, ερευνητών, ιστοριοδιφών, νεότερων με πλουσιότατο συγγραφικό έργο μελετητών και ανθρώπων που τίμησαν τη γραφίδα και τον χρωστήρα του Κόντογλου, ενώσαμε τις γνώσεις και τις δυνάμεις μας για να αναφερθούμε σε “Κεφάλαια περί τον Κόντογλου”, που, στο μεγαλύτερο μέρος τους, εξετάζονται για πρώτη φορά. Η προσπάθειά μας αυτή οδηγεί στην έκδοση του επετειακού τόμου και στην έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, που και οι δύο έχουν τον ίδιο τίτλο που δώσαμε: “Φώτης Κόντογλου. Από τον ‘ΛΟΓΟ’ στην ‘ΕΚΦΡΑΣΙ’”. Με ζωγραφιές και με πλουμίδια απ’ το χέρι του Κόντογλου».
Κι εξηγεί, «“ΛΟΓΟΣ” είναι το μηνιαίο περιοδικό που εκδιδόταν στην Πόλη με διευθυντή τον Γιάννη Χαλκούση. Στο τεύχος Ι (χρόνος Δ΄, Γενάρης 1922) του περιοδικού, εντοπίσαμε το κείμενο του Φώτη Κόντογλου
“Μη στοιχηματίζετε ποτέ το κεφάλι σας στο Διάολο. Ιστορία διδαχτική, γραμμένη από τον Αμερικανό Edgar Poe και μεταφρασμένη από την ταπεινή πέννα του Φ. Κόντογλου” (σελ. 14-25).
“ΕΚΦΡΑΣΙΣ” είναι το μεγαλειώδες συγγραφικό και εκδοτικό “κεφάλαιο” στη ζωή του Φώτη Κόντογλου που τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών: Βίβλος καλουμένη “ΕΚΦΡΑΣΙΣ”. Ηγουν, ιστόρησις της Παντίμου Ορθοδόξου Αγιογραφίας της και λειτουργικής καλουμένης… Εν τη ενδόξω πόλει των Αθηνών εν έτει σωτηρίω 1960». Ακολουθεί μακρύς κατάλογος όλων όσοι συνεργάστηκαν για την επίτευξη του στόχου, δίδοντας αρχειακό υλικό του Φώτη Κόντογλου από Δημόσιες Βιβλιοθήκες και ιδιωτικά αρχεία για τα οποία ζητήθηκε η τήρηση ανωνυμίας. Ιδιαίτερη συνεργασία έγινε με τους κ. Παναγιώτη και Φώτη Μαρτίνο, εγγονούς του τιμώμενου Φώτη Κόντογλου, οι οποίοι προσέφεραν σημαντικά ντοκουμέντα και πληροφορίες για το έργο του Φώτη Κόντογλου. Τους αδελφούς Μαρτίνου ευχαριστεί η κ. Αιμιλία Γερουλάνου, πρόεδρος της Διοικητικής Επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη «για την άψογη συνεργασία τους, καθώς και τους επιμελητές της έκθεσης, τον Χρήστο Φ. Μαργαρίτη και Αλέξανδρο Γερ. Μακρή, που είχαν την αρχική ιδέα για την πραγματοποίηση του αφιερώματος στον Φώτη Κόντογλου». Η έκθεση, σε οργάνωση του Μουσείου Μπενάκη, αποτελεί ακόμη μία σημαντική συμβολή του σπουδαίου αυτού πολιτιστικού φορέα, της προέδρου κ. Αιμιλίας Γερουλάνου, της Διοικητικής Επιτροπής και του δυναμικού προσωπικού του μουσείου. Τα εγκαίνια θα γίνουν την Τρίτη 8 Δεκεμβρίου, ώρα 8 μ.μ., στο Κτίριο – Πινακοθήκη Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα, στην οδό Κριεζώτου 3, Σύνταγμα, και θα διαρκέσει ώς τις 20 Φεβρουαρίου 2016. Καλή Χρονιά!
Η επιλογή του χώρου
Μιλάει η πρόεδρος της Διοικητικής Επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη κ. Αιμιλία Γερουλάνου: «Η επιλογή του χώρου για την έκθεση έχει τη δική της βαρύνουσα σημασία: Το σπίτι του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, εκεί που εδώ και τρία χρόνια εκτίθεται το σύνολο της πνευματικής και καλλιτεχνικής παραγωγής της Ελλάδας του εικοστού αιώνα, με την κομβική βεβαίως παρουσία της “γενιάς του τριάντα”. Η αντίληψη του Κόντογλου για την παράδοση, τη λαϊκή τέχνη και τη βυζαντινή ζωγραφική, σε συνδυασμό με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του, υπήρξε σημείο διαρκούς αναφοράς για τη γενιά αυτή, τόσο στο καλλιτεχνικό και στο λογοτεχνικό όσο κυρίως στο θεωρητικό επίπεδο».
ΤΗΛΕΦΟΣ