Δίσεκτο έτος, στην εποχή μας, σημαίνει δύο σίγουρα γεγονότα: προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ και θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες. Το πρώτο θα επηρεάσει άμεσα τη ζωή μας, το δεύτερο θα μας απασχολήσει μόνο εάν κάποιος Ελληνας αθλητής ή αθλήτρια υπερβεί τα πολλαπλά εμπόδια που θέτει η πτωχευμένη μας χώρα και πετύχει καλή επίδοση στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Το 2016 θα είναι δύσκολο επειδή σε όλα τα επίπεδα της οικονομίας, της κοινωνίας και της πολιτικής (στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως) οι προκλήσεις είναι τέτοιες που αν δεν βρεθούν λύσεις τώρα, η κατάσταση θα επιδεινωθεί πολύ. Γι’ αυτόν τον λόγο θα είναι κρίσιμο: εάν εφαρμοστούν σωστά μέτρα, εάν παρθούν γενναίες αποφάσεις, θα μπορέσουμε να ελπίζουμε σε καλύτερες μέρες. Το 2016 όλα είναι πιθανά.
Ο επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ θα αντιμετωπίσει μια ολοένα και πιο πολωμένη χώρα, όπου διευρύνονται συνεχώς η οικονομική και κοινωνική ανισότητα και το χάσμα μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς. Η ενθουσιώδης αποδοχή που βρίσκει ο Ντόναλντ Τραμπ –ένας δισεκατομμυριούχος δημαγωγός– από τους ψηφοφόρους του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος υπογραμμίζει το χάσμα. Ενώ είναι εξαιρετικά αμφίβολο το να κερδίσει τελικά το χρίσμα και απίθανο να εκλεγεί πρόεδρος, η κυνική χρήση της μισαλλοδοξίας από τον Τραμπ και άλλους πολιτικούς σημαδεύει την πολιτική των ΗΠΑ. Ο Μπαράκ Ομπάμα πέτυχε πολλά στο εσωτερικό της χώρας τα τελευταία χρόνια ενώ στη διεθνή σκηνή ήταν διστακτικός και απρόθυμος να εμπλακεί σε στρατιωτικές επιχειρήσεις. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ο πρόεδρος και το επιτελείο του έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην παραμονή μας στην Ευρωζώνη. Είναι άγνωστο εάν ο νέος πρόεδρος θα δείξει το ίδιο ενδιαφέρον για τη σταθερότητα της διεθνούς οικονομίας, αλλά οι ακραίες φωνές στην εσωτερική πολιτική σκηνή ίσως οδηγήσουν σε μικρότερη εμπλοκή των ΗΠΑ σε διεθνή θέματα. Αυτό για την Ελλάδα μπορεί να είναι αρνητική εξέλιξη.
Οι άλλες μεγάλες δυνάμεις δεν δείχνουν την ίδια διστακτικότητα. Η Ρωσία έχει αναμειχθεί ζωηρώς στη Συρία ενώ συνεχίζει την εμπλοκή στην Ουκρανία. Η Κίνα προβάλλει την ισχύ της σε πρωτοφανές σημείο, προκαλώντας τριβές με γειτονικές χώρες. Και οι δύο χώρες, όμως, αντιμετωπίζουν παρόμοιους κινδύνους – συγκέντρωση της εξουσίας σε ένα άτομο την ώρα που οι οικονομίες τους αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις. Είναι απρόβλεπτες οι εξελίξεις εντός των χωρών αυτών αλλά και οι επιπτώσεις της εξωτερικής πολιτικής τους.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση, το σπίτι μας, αντιμετωπίζει ζωτικά ζητήματα. Θα σωθεί η Ενωση ή θα υποκύψει στη φυγόκεντρο δύναμη του ολοένα επιταχυνόμενου εθνικισμού στην ήπειρο; Η ελληνική οικονομική κρίση συγκλόνισε την αίσθηση ασφάλειας και αλληλεγγύης που είχαμε (ως χώρα αλλά και ως Ενωση). Τώρα, η τρομοκρατία, η προσφυγική κρίση, οι σχέσεις με τη Ρωσία και το ενδεχόμενο εξόδου της Βρετανίας (ύστερα από δημοψήφισμα που ίσως διεξαχθεί εντός του 2016) κλονίζουν τη σιγουριά που είχαμε όλοι ότι η Ε.Ε. ήταν μόνιμη, ότι θα συνέχιζε επ’ άπειρον να διατηρεί την ειρήνη και την ευημερία στην ήπειρο που τον περασμένο αιώνα αιματοκύλισε τον πλανήτη δύο φορές. Η απειλή της εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη δεν έχει εκλείψει – αντιθέτως, η κουβέντα αυτή άνοιξε την όρεξη κάποιων να βλέπουν ως φυσικό τον διχασμό και την αποπομπή «ενόχων». Επειδή κάθε κρίση διχάζει περισσότερο τις χώρες-μέλη, την ώρα που η μόνη «θεραπεία» είναι ισχυρότερη ένωση, το 2016 θα δείξει σε ποια κατεύθυνση πηγαίνει η Ενωση. Η Γερμανία θα παίξει καθοριστικό ρόλο: θα ακολουθήσει τον δρόμο που η ίδια προτείνει προς περισσότερη ένωση ή θα ενδώσει στις εσωτερικές πιέσεις και θα συνεχίσει να επιλέγει βάσει των δικών της συμφερόντων;
Σημαντικές θα είναι οι εξελίξεις στην Τουρκία, όπου ο διχασμός μεταξύ του ισλαμικού στοιχείου υπό τον πρόεδρο Ερντογάν και του κοσμικού κομματιού της χώρας επιδεινώνεται από τη φυλετική σύγκρουση που αναπτύσσεται μεταξύ Κούρδων αυτονομιστών και των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνη λόγω της ανάμειξης της Τουρκίας στους πολέμους στη Συρία και στο Ιράκ, της έντασης μεταξύ Αγκυρας και Μόσχας και με τις γενικώς απρόβλεπτες εξελίξεις στην περιοχή. Η Μέση Ανατολή κλονίζεται από την ολοένα πιο έντονη διαμάχη μεταξύ σουνιτών και σιιτών, και εάν δεν αποσοβηθεί η σύγκρουση εντός του 2016, οι εξελίξεις θα είναι ακόμη πιο δραματικές. Οι επιπτώσεις στην Τουρκία θα είναι άμεσες – και η Ελλάδα θα αναγκαστεί να διαχειριστεί τη φυγή ακόμη περισσότερων ανθρώπων προς την Ευρώπη.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην καρδιά όλων αυτών των εξελίξεων. Δεν έχει το βάρος να επηρεάσει τον ρου των πραγμάτων. Εχει, όμως, την ευθύνη να χαράξει την καλύτερη δυνατή πορεία της και να συμβάλει στην ενίσχυση της ενωμένης Ευρώπης. Το 2015 αφήνει μεγάλες πληγές. Το 2016 θα δείξει αν θα κλείσουν ή όχι.