Τα μνημόνια καθορίζουν την πορεία της Ελλάδας σε πολλούς τομείς του δημόσιου βίου. Επιπλέον, το απαρχαιωμένο Σύνταγμα του 1974 στέκεται τροχοπέδη σε μεταρρυθμίσεις. Η δε αλλαγή του ούτε σύντομα θα ολοκληρωθεί ούτε είναι βέβαιον ότι θα γίνει προς τη σωστή κατεύθυνση. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν σοβαρά θέματα που αφενός δεν αγγίζουν τα μνημόνια και αφετέρου μπορούν να αντιμετωπισθούν υπό το υπάρχον Σύνταγμα.
Ενα τέτοιο θέμα είναι η αλλαγή του εκλογικού νόμου. Οι περισσότεροι το συνδέουν με την εφαρμογή ενός πιο αναλογικού συστήματος. Δεν αρκεί. Το ζητούμενο είναι η δυνατότητα ριζικής ανανεώσεως του πολιτικού προσωπικού με ικανούς ανθρώπους. Σχετίζεται, δηλαδή, με την κατάτμηση των εννέα μεγάλων εκλογικών περιφερειών της χώρας που αντιστοιχούν στο 45% του εκλογικού σώματος. Η δημιουργία μικρών εκλογικών περιφερειών που θα εκλέγουν βουλευτές με μονοσταυρία για να γνωρίζει ο ψηφοφόρος ότι ψηφίζει τον δικό του βουλευτή, είναι πλέον αδήριτη ανάγκη. Οι μικρές περιφέρειες θα επιτρέψουν την είσοδο νέων υποψηφίων χωρίς τη διαμεσολάβηση της τηλεοράσεως.
Παράλληλα, πρέπει να δοθεί η δυνατότητα στους Ελληνες πολίτες που κατοικούν στο εξωτερικό να ψηφίσουν. Τα δεδομένα είναι ριζικά διαφορετικά από το 2009 που συζητήθηκε για τελευταία φορά το θέμα στην ελληνική Βουλή. Τότε, αρκετοί, χωρίς να το ομολογούν δημοσίως, θεωρούσαν πολυτέλεια την απόδοση δικαιώματος ψήφου σε ανθρώπους που είχαν απομακρυνθεί πολλά χρόνια από την Ελλάδα και (υποτίθεται ότι) θα αντιμετώπιζαν ως χόμπι την ενασχόλησή τους με την πολιτική του τόπου καταγωγής τους. Η κρίση έχει αλλάξει τα δεδομένα. Εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες έχουν μεταναστεύσει τα τελευταία πέντε χρόνια.
Είναι σημαντικό να μπορούν να διαμορφώσουν το πολιτικό τοπίο της χώρας στην οποία πολλοί εξ αυτών επιθυμούν να επιστρέψουν.
Ενα άλλο μεγάλο θέμα που μπορεί να τεθεί, είναι αυτό της εξαρτήσεως της δικαστικής από την πολιτική εξουσία. Ο γάντζος ελέγχου είναι το άρθρο 90 του Συντάγματος που ορίζει ότι οι τοποθετήσεις στις θέσεις του προέδρου και του αντιπροέδρου των τριών ανώτατων δικαστηρίων της χώρας γίνονται από το υπουργικό συμβούλιο. Οι συνέπειες αυτής της ρυθμίσεως εμφανίζονται στη συνέχεια διά του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου. Εως ότου αναθεωρηθεί το Σύνταγμα, θα πρέπει να εξετασθεί η περίπτωση το υπουργικό συμβούλιο να επιλέγει τα σχετικά πρόσωπα ακολουθώντας τη γνώμη ενός αδιάβλητου συλλογικού οργάνου δικαστικών στο οποίο δεν θα συμμετέχει φορέας της εκτελεστικής εξουσίας. Παράλληλα, θα πρέπει να θεσπισθούν κωλύματα ως προς την κατάληψη θέσεων εκ μέρους των δικαστικών λειτουργών μετά την αποχώρησή τους από το Δικαστικό Σώμα για να μη δημιουργούνται υπόνοιες περί της ακεραιότητας των εν λόγω προσώπων κατά την εκτέλεση των δικαστικών καθηκόντων τους (π.χ. ανεξάρτητες αρχές).
Το δημογραφικό είναι ένα τρίτο μεγάλο θέμα. Η κατάσταση είναι άσχημη. Ηδη από το 1998 οι θάνατοι Ελλήνων ήσαν περισσότεροι από τις γεννήσεις. Οι εντυπώσεις σώζονταν επειδή στον αριθμό των γεννήσεων από Ελληνίδες προσετίθεντο και οι γεννήσεις από αλλοδαπές. Μετά το 2010 οι δείκτες επιδεινώνονται ταχύτατα. Σύμφωνα με στοιχεία του κ. Δρεττάκη, την τετραετία 2011-14 το σύνολο των θανάτων ξεπέρασε το σύνολο των γεννήσεων (Ελλήνων και αλλοδαπών) κατά 60.000 άτομα. Στη γειτονιά μας είναι η Βουλγαρία. Λόγω μειωμένων γεννήσεων και μεταναστεύσεως η αναπλήρωση του πληθυσμού υπολείπεται κατά 50% του αριθμού των θανάτων. Πριν γίνουμε Βουλγαρία πρέπει να υιοθετήσουμε στρατηγική αντιμετωπίσεως του δημογραφικού προβλήματος που να λαμβάνεται υπ’ όψιν κατά τον σχεδιασμό των νόμων και την υλοποίηση των αποφάσεων.
Επόμενο μεγάλο θέμα είναι το δικαίωμα του πληροφορείν και πληροφορείσθαι σε μία δημοκρατική πολιτεία από τους ιδιωτικούς τηλεοπτικούς σταθμούς. Επί 26 χρόνια δεν έχουν ακόμη δοθεί οριστικές άδειες λειτουργίας. Προσφάτως πέρασε από τη Βουλή νόμος που προβλέπει ότι ο αρμόδιος υπουργός έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα να κρίνει πόσες τηλεοπτικές άδειες θα δώσει. Κάτι τέτοιο θα συνεχίσει την εξάρτηση και τις υπόγειες σχέσεις/λυκοσυμμαχίες ιδιοκτητών ΜΜΕ με την κυβερνητική εξουσία. Ζητούμενο είναι να τεθούν καθαροί όροι αποδόσεως των τηλεοπτικών αδειών με διαφανή κριτήρια. Το θέμα πρέπει να ξανατεθεί μετ’ επιτάσεως.
Ο κατάλογος μπορεί εύκολα να διευρυνθεί. Επί παραδείγματι, πρέπει να ανατεθεί σε επιστήμονες η κατάρτιση ενός σύγχρονου κώδικα ελληνικής ιθαγένειας που δεν θα χαρακτηρίζεται από τις συχνές ιδεοληψίες παρόμοιων νομοθετημάτων. Επίσης, πρέπει να τελειώνουμε με την κωδικοποίηση των νόμων. Εχει εν τοις πράγμασι επιτευχθεί εδώ και χρόνια από τις διάφορες νομικές βάσεις δεδομένων που υπάρχουν. Καιρός να λειτουργήσει προς αυτή την κατεύθυνση και το Εθνικό Τυπογραφείο.
Κριτήριο για τις εκτός μνημονίων – Συντάγματος μεταρρυθμίσεις είναι να δημιουργηθούν σύγχρονοι ισχυροί θεσμοί που, ενώ θα διατηρούν την ελληνική ιδιοπροσωπία, θα μπορούν να παρακολουθούν τις εσωτερικές και παγκόσμιες προκλήσεις και να απαντούν αποτελεσματικά σε αυτές, με τη συμμετοχή του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού πολιτών.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι δικηγόρος, επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Πρώην γενικός γραμματέας Πληθυσμού στο υπουργείο Εσωτερικών.