Προς ένα παγκόσμιο σύστημα (αν)ισορροπίας δυνάμεων

Προς ένα παγκόσμιο σύστημα (αν)ισορροπίας δυνάμεων

4' 9" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Α​​ν εξετάσουμε την παγκόσμια ιστορία των τελευταίων δύο και κάτι αιώνων, εύκολα θα συμφωνήσουμε ότι ο 19ος αιώνας ήταν μια περίοδος σχετικής ειρήνης ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις εκείνης της εποχής, ενώ, αντιθέτως, ο 20ός εξελίχθηκε σε μια αιματηρή τραγωδία δύο καταστροφικών παγκοσμίων πολέμων και ενός απροκάλυπτου «ψυχρού πολέμου». Βεβαίως, ο κόσμος δεν ήταν αγγελικά πλασμένος τον 19ο αιώνα. Η αποικιοκρατία τότε κρατούσε δέσμιους ολόκληρους λαούς, καθώς οι μεγάλες (κυρίως ευρωπαϊκές) δυνάμεις είχαν μοιράσει τον υπόλοιπο πλανήτη σε αντίστοιχες σφαίρες επιρροής. Και στις άτυπες συνάξεις τους, με δεδομένο ότι δεν είχαν ιδεολογικές αποκλίσεις ως προς τα πρότυπα διακυβέρνησης, πορεύονταν σύμφωνα με τους κανόνες της συλλογικής ανοχής (και επομένως του συλλογικού οφέλους) των ισχυρών της Γης.

Το σύστημα δεν ήταν δίκαιο, αλλά με ποσοτικά κριτήρια (νεκρών στα πεδία των μαχών ή στις πόλεις) ήταν ειρηνικό.

Ο 20ός αιώνας άλλαξε ριζικά τις συνθήκες διεθνούς συμπεριφοράς των μεγάλων δυνάμεων. Μεγαλομανείς ηγέτες με μανιχαϊκές ιδεολογίες (κομμουνισμός και φασισμός) έβαλαν ως στόχο την εγκαθίδρυση μιας δικής τους κατασκευής παγκόσμιας ηγεμονίας. Αν ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος θεωρήθηκε από πολλούς ιστορικούς «ατύχημα κακών υπολογισμών», ο δεύτερος και ο φονικότερος πόλεμος της ανθρώπινης διαδρομής (με θύματα περί τα 80 εκατομμύρια νεκρούς) παραβίασε όλους τους κανόνες της διεθνούς συμπεριφοράς. Ευτυχώς, ο Ψυχρός Πόλεμος (1946-89) που ακολούθησε δεν πέρασε το κατώφλι μιας παγκόσμιας (και ίσως τελικής) σύρραξης, χάρη στη μακάβρια ισορροπία του πυρηνικού τρόμου, που με βεβαιότητα θα είχε οδηγήσει στην «αμοιβαία και εξασφαλισμένη καταστροφή (MAD)» του ανθρώπινου είδους. Ετσι φτάσαμε, ασθμαίνοντας, στην αυγή του 21ου αιώνα με δύο ανοικτές επιλογές: να μιμηθούμε τον 20ό ή τον 19ο; Για ένα ικανό διάστημα, μετά τη τραγωδία των δίδυμων πύργων στη Νέα Υόρκη, φάνηκε να οδηγούμαστε και πάλι σε μια νέα σύγκρουση «των δυνάμεων του φωτός εναντίον των δυνάμεων του σκότους», με αναφορά στον Χριστιανισμό και το Ισλάμ αντιστοίχως.

Αλλά, η πρόσφατη διεθνής συμφωνία της Δύσης με το Ιράν (χωρίς πυρηνικά) μπορεί να αποδειχθεί επίτευγμα ιστορικής σημασίας! Με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και των Ηνωμένων Πολιτειών, και με την ανοχή Ρωσίας, Κίνας, Ινδίας και άλλων, η συμφωνία αμφισβητεί κάθετα τον μανιχαϊσμό της λεγόμενης θεωρίας της «σύγκρουσης των πολιτισμών». Σαφώς διαχωρίζει επιθετικές / τρομοκρατικές δυνάμεις (π.χ. τζιχαντιστές) από την πλειονότητα των λαών και ηγεσιών που ασπάζονται τη μουσουλμανική θρησκεία.

Σήμερα, στο ποσοστό που όλες οι μεγάλες δυνάμεις δηλώνουν τη σύμπνοιά τους προς ένα αντιτρομοκρατικό μέτωπο, και όταν οι ολοκληρωτικές ιδεολογίες (κομμουνισμός και φασισμός) βρίσκονται σε άτακτη υποχώρηση, μπορούμε να προβλέψουμε έναν πολύ πιο ειρηνικό αιώνα από τον προηγούμενο. Αλλά χρειάζεται προσοχή! Η μεγάλη διαφορά του 21ου από τον 19ο αιώνα είναι ότι έχουμε περάσει πλέον στη μετα-αποικιακή εποχή (παρά τα αφελή συνθήματα που αποκαλούν την Ελλάδα «αποικία χρέους»). Ετσι, οι νέες μεγάλες προκλήσεις του μέλλοντος (μεταναστευτικό, προσφυγικό, περιβαλλοντικό και πληθυσμιακό) μπορούν να αντιμετωπιστούν στη ρίζα τους με αναπτυξιακές πολιτικές από τους προνομιούχους λαούς του βορρά του πλανήτη προς όφελος των πτωχότερων περιοχών του νότου.

Καθώς στις ΗΠΑ οδεύουμε προς τις προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου 2016, αξίζει να πούμε δυο λόγια επαίνου για τον παρεξηγημένο πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα. Εχει οδηγήσει τη χώρα του προς την οικονομική σταθερότητα (φανταστείτε 5% ανεργία!), αποφεύγοντας συγχρόνως τον ρόλο του μοναχικού «παγκόσμιου χωροφύλακα». Και αντιστέκεται για επτά ολόκληρα χρόνια στη χρεοκοπημένη προοπτική μιας μονομερούς επέμβασης (α λα Κορέα, Βιετνάμ, Αφγανιστάν και Ιράκ) στη Συρία. Παρά τις σημαντικές παρεμβάσεις διαφόρων ομάδων πίεσης, τις οποίες ο μακαρίτης πρόεδρος Αϊζενχάουερ είχε αποκαλέσει στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα (military industrial complex), ο πρώτος μαύρος πρόεδρος στην αμερικανική ιστορία επιμένει στην επιλογή της χρήσης μιας ήπιας μορφής ισχύος, η οποία υπερτονίζει τον ρόλο της διπλωματίας, των κυρώσεων/αμοιβών και των συντονισμένων ενεργειών με άλλους κρατικούς παράγοντες και διεθνείς οργανισμούς.

Κλείνοντας αυτό το άρθρο, αξίζει και πάλι να προσφύγουμε στους σοφούς, αθάνατους και πειστικούς στίχους του Κωνσταντίνου Καβάφη. «…Γιατί ενύχτωσε κ’ οι βάρβαροι δεν ήλθαν./ Και μερικοί έφθασαν απ’ τα σύνορα,/και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν./ Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους./ Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.» Το ποίημα μεγάλου Αλεξανδρινού αποτελεί για κάποιους το αποκορύφωμα της ρεαλιστικής σκέψης. Αραγε μας προτρέπει ο ποιητής, αν δεν έχουμε «βαρβάρους», να τους κατασκευάσουμε; Μας θυμίζει με τον δικό του τρόπο ότι κάποια μορφή «απειλής» είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της οργάνωσης και συνοχής μιας κοινωνίας; Ή μας λέει ότι έφθασε η ώρα ενός ρεαλιστικού και ανανεωμένου ορισμού της έννοιας «απειλή»;

Προτιμώ την τρίτη εκδοχή, διότι οι «βάρβαροι» στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης δεν είναι πάντοτε «οι ξένοι», αλλά και οι απαράδεκτες «καταστάσεις». Για παράδειγμα, το προσφυγικό και το μεταναστευτικό έχουν πάρει άκρως επικίνδυνες διαστάσεις και απειλούν τη σταθερότητα των οικονομικά ανεπτυγμένων και δημοκρατικά οργανωμένων κοινωνιών. Επομένως, η κύρια γραμμή αντίστασης των προνομιούχων του πλανήτη προϋποθέτει τη δημιουργία ενός πλαισίου ασφαλείας (και σχετικών δράσεων) για τη μείωση της φτώχειας και του αναλφαβητισμού που καλλιεργούν την απόγνωση και που επιτρέπουν σε κάθε λογής φανατικές ηγεσίες να στρατολογούν βομβιστές αυτοκτονίας. Συμπερασματικά, η ανθρωπότητα του μέλλοντος θα έχει καλύτερη τύχη εάν διορθώσουμε μια κατάσταση στην οποία 62 άτομα (δισεκατομμυριούχοι) κατέχουν το ίδιο εισόδημα με το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού (3,7 δισεκατομμύρια ψυχές).

*Ο κ. Θεόδωρος Κουλουμπής είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή