Οι πρόσφατες μεταναστευτικές ροές δημιουργούν υπαρξιακή απειλή για την Ευρώπη και πιέζουν ασφυκτικά τον κοινωνικό ιστό στην Ελλάδα. Στην Γερμάνια οι αντιδράσεις του πληθυσμού διακυβεύουν την παραμονή της κυβέρνησης Μέρκελ. Είναι δυνατή η συνύπαρξη της ευρωπαϊκής πλουραλιστικής δημοκρατίας μέσα στις αυξανόμενες μεταναστευτικές ροές; Οι αποφάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης στις επόμενες ημέρες είναι κρίσιμες. Οι αιτίες του προβλήματος είναι περίπλοκες και οι προτεινόμενες λύσεις έχουν βαρύ οικονομικό και κοινωνικό τίμημα.
Στον σύγχρονο διασυνδεδεμένο κόσμο μας υπάρχει γρήγορη πληροφόρηση και ευκολότερη μετακίνηση. Η αυξανόμενη οικονομική ανισότητα ανάμεσα στις χώρες ελκύει τις πληθυσμιακές ροές στις πιο ευημερούσες και φιλόξενες. Ο καταστροφικός πόλεμος του Ιράκ αποδυνάμωσε την Pax Americana στη Μέση Ανατολή έχοντας σαν αποτέλεσμα πολλές τοπικές συρράξεις που οδήγησαν και εξακολουθούν να οδηγούν σε αυξανόμενες ροές προσφύγων. Κραυγαλέο δείγμα ο εμφύλιος πόλεμος στην Συρία, με την ανάμειξη όλων των μεγάλων δυνάμεων της περιοχής. Όσο συνεχίζεται ο πόλεμος τόσο θα αυξάνονται οι πληθυσμιακές ροές προς την Ευρώπη. Επιπλέον, οι συρράξεις στην Αφρική επιβαρύνουν τις μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει χρόνιο πρόβλημα με τους πρόσφυγες και τους οικονομικούς μετανάστες, με την κοινωνική και πολιτική τους ένταξη η οποία επιδεινώθηκε μέσα στη δίνη της κρίσης του ευρώ. Οι πρόσφατες προσφυγικές ροές την βρήκαν απροετοίμαστη τόσο σε επίπεδο φυσικών υποδομών όσο και σε προετοιμασία του πληθυσμού της για την κοινωνική και πολιτική ενσωμάτωση των μεταναστών. Η έλλειψη προωθημένης πολιτικής ενοποίησης καθιστά δυσχερέστερη την κοινή αντιμετώπιση του προβλήματος.
Σαν μέτρο αντιμετώπισης η Ευρώπη πρότεινε τον Κανονισμό του Δουβλίνου με βάση τον οποίο απαιτείται από τους αιτούντες άσυλο να εγγράφονται στην πρώτη χώρα υποδοχής και όχι σε αυτήν του τελικού προορισμού. Στην πράξη το μέτρο αυτό επιδεινώνει τις επιπτώσεις της μεταναστευτικής κρίσης, οδηγεί τις χώρες σε εθνικές σοβινιστικές αντιμετωπίσεις, σε αναπόφευκτες συγκρούσεις και δεν προωθεί την εύρεση πανευρωπαϊκών λύσεων συνεργασίας όλων των ενδιαφερομένων.
Η συνεχιζόμενη τραγωδία με χιλιάδες αθώα θύματα στα νερά της Μεσογείου αντιμετωπίζεται με εσωστρέφεια ορισμένων κρατών και δημιουργεί αμείλικτα ερωτηματικά για το σύστημα αξιών και την αλληλεγγύη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η ΕΕ πολιτικά μετέωρη, δεν στηρίζει με τους αναγκαίους πόρους και τεχνογνωσία την Ελλάδα ώστε να διαχειριστεί τις πληθυσμιακές ροές αλλά την στοχοθετεί και την απειλεί με απομόνωση. Παραβλέπει ότι 40,000 μετανάστες εισήλθαν από την Ελλάδα το 2014, ενώ το 2015 ξεπέρασαν τις 900,000. Δυστυχώς οι άστοχοι χειρισμοί των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων ενίσχυσαν τον Ερντογάν στο να γίνει ο κύριος ρυθμιστής, για την λύση της μεταναστευτικής κρίσης. Αναμφίβολα, η Τουρκία θα μπορούσε να προσφέρει ουσιαστικότερη βοήθεια στην αντιμετώπιση και διαχείριση της προσφυγικής κρίσης δεδομένων των οικονομικών παροχών της ΕΕ. Αλλά και οι ΗΠΑ έχουν ηθική και γεωπολιτική υποχρέωση να συμβάλλουν ενεργά στην αντιμετώπιση της κρίσης αποδεχόμενες πολλαπλάσιους αριθμούς προσφυγών από την Συρία.
Η ιστορική τοποθέτηση της Καγκελάριου Μέρκελ που επέλεξε ως θέμα αρχών να προβάλει το ευρωπαϊκό ιδεώδες της αλληλεγγύης για τους πρόσφυγες δεν αναδείχτηκε επαρκώς παρότι έθεσε σε κίνδυνο την πολιτική της επιβίωση για να στηρίξει τις πολιτισμικές αρχές που διαφοροποιούν την Ευρώπη εν μέσω της παγκοσμιοποίησης. Η δυναμική της παρέμβαση δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη μιας Ευρωπαϊκής πολιτικής ασύλου.
Η έλλειψη κοινής Ευρωπαϊκής πολιτικής ασύλου οδηγεί τα κράτη μέλη σε εθνικιστικές λύσεις, σωβινισμό, ξενοφοβία. Δημιουργεί αίσθηση πανικού και αντίμετρα σε βάρος των άλλων κρατών μελών, όπως απειλές για την αποπομπή της Ελλάδας από την συνθήκη του Schengen, οικοδομήσεις τειχών με συρματοπλέγματα, κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων των μεταναστών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει ένα σκληρό δίλημμα, είτε θα επιμείνει στο παρωχημένο μονοεθνικό μοντέλο κράτους είτε θα αποδεχτεί τη διαφορετικότητα όπου οι εθνικές κουλτούρες όχι μόνο επιβιώνουν αλλά συνυπάρχουν και αναπτύσσονται.
Πριν τρία χρόνια μια μικρή ομάδα πολιτών με την οικονομική βοήθεια της διεθνούς της φιλανθρωπικής οργάνωσης Open Society Foundation και της Νορβηγικής κυβέρνησης δημιουργήσαμε τον φιλανθρωπικό οργανισμό Solidarity Now. Σκοπός του είναι να συμβάλει στην αντιμετώπιση των επερχόμενων μεταναστευτικών ροών αλλά και των ευπαθών ομάδων συμπατριωτών μας που δοκιμάζονται από την οικονομική και κοινωνική κρίση. Πιστεύουμε ότι η κοινωνία των πολιτών θα πρέπει να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο όπου διακυβεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και ειδικά όπου δεν επαρκούν οι κρατικοί θεσμοί και υποδομές. Στόχος μας είναι η επιτόπια επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων με πρακτικά μέτρα ενώ παράλληλα προωθούμε τις πολιτικές που κατά την γνώμη μας μεγιστοποιούν την ανταπόκριση της κοινωνίας στα φλέγοντα θέματα. Δημιουργήσαμε Κέντρα Αλληλεγγύης σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη και Κέντρα παροχής βοήθειας στα νησιά του Αιγαίου, ενώ παράλληλα διοχετεύσαμε περισσότερα από 15 εκ. ευρώ για τις ευπαθείς ομάδες.
Το μεταναστευτικό πρόβλημα είναι παγκόσμιο και στη συγκεκριμένη συγκυρία πανευρωπαϊκό, για το λόγο αυτό προτείνουμε και υποστηρίζουμε την εφαρμογή μίας ολοκληρωμένης, αποτελεσματικής πολιτικής ασύλου για την ΕΕ με τη λήψη των ακόλουθων πρακτικών μέτρων:
– Να τεθούν ξανά υπό έλεγχο τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ με σκοπό να μειωθούν οι ροές των προσφύγων σε ελεγχόμενα επίπεδα.
– Να εναρμονιστούν οι πολιτικές ασύλου σε όλα τα κράτη-μέλη (προσδιορίζοντας τα κριτήρια λήψης ασύλου, την πρόσβαση στην εργασία, τις κοινωνικές παροχές, κλπ.) με σκοπό τη δημιουργία μίας ενιαίας υπηρεσίας ασύλου.
– Να καθιερωθεί ένας γενναιόδωρος αριθμητικός στόχος για την υποδοχή προσφύγων-περίπου ένα εκατομμύριο ετησίως- και να υπάρξει δέσμευση για τη διατήρηση του συγκεκριμένου στόχου μέχρις ότου γίνουν δεκτοί όλοι όσοι πληρούν τις προϋποθέσεις.
– Να δημιουργηθούν ασφαλή, εξωτερικά κέντρα εξέτασης και ελέγχου στα όμορα κράτη και αλλού, ενώ ταυτόχρονα, όσοι πληρούν τις προϋποθέσεις ασύλου να υποχρεούνται να αναμένουν τη σειρά τους στα σημεία προσωρινής διαμονής τους. Όσοι φεύγουν για την Ευρώπη χάνοντας τη σειρά τους, θα αποκλείονται από τη διαδικασία αίτησης ασύλου.
– Η μετεγκατάσταση των προσφύγων στην Ευρώπη θα πραγματοποιηθεί σε εθελοντική βάση μέσα από την ταύτιση των επιθυμιών των αιτούντων άσυλο και της αποδοχής των χωρών υποδοχής.
Η μετανάστευση όταν είναι ασφαλής, νόμιμη και εθελούσια αποτελεί την παλαιότερη δοκιμασμένη στρατηγική που περιορίζει τη φτώχεια και επιταχύνει την ανθρώπινη ανάπτυξη. Οι μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη το αποδεικνύουν.
Η παρούσα μεταναστευτική κρίση απαιτεί μεγάλες χρηματοδοτήσεις από τα κράτη μέλη, ειδικά τα πλεονασματικά, με συμμετοχή όχι μόνο της Ευρώπης αλλά και της διεθνούς κοινότητας. Η ευρεία κλίμακα του οξύτατου αυτού προβλήματος καθιστά αναγκαία μεγάλη και συνεχή πολιτική δέσμευση για την αποτελεσματική διαχείριση της ώστε να μην περιθωριοποιηθούν οι πρόσφυγες αλλά σταδιακά και ομαλά να ενταχθούν στον κοινωνικό ιστό. Η οξυτάτη κρίση απειλεί τις ημιτελείς δομές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα αποτελούσε στρατηγικό σφάλμα και ανευθυνότητα η μη χρησιμοποίηση των όλων ευρωπαϊκών πόρων που είναι στην διάθεση μας.
Η Ευρώπη αν θέλει να επιβιώσει πρέπει να μετατρέψει με αποφασιστικότητα τη σημερινή κρίση σε ευκαιρία για τη μακροχρόνια ανάπτυξή της, αντιμετωπίζοντας έτσι την επιταχυνόμενη δημογραφική επιδείνωση, δημιουργώντας κοινό παρονομαστή πολιτικής δράσης και κοινωνικής ένταξης, ενώ παράλληλα θα διατηρεί τις ανθρωπιστικές της αξίες και θα παραμένει μια ανοιχτή κοινωνία. Αναγκαία και επιτακτική η προώθηση της πολιτικής ολοκλήρωσης της Ευρώπης.
* Ο κ. Στέλιος Ζαββός είναι πρόεδρος του Δ.Σ. του Solidarity Now, μέλος του European Council on Foreign Relations.