Σε πρώτη ανάγνωση, δεν θα έπρεπε να προκαλεί αρνητική έκπληξη. Το εύρημα της έρευνας του ΙΟΒΕ για την επιχειρηματικότητα, «Η δυναμική του επιχειρηματικού συστήματος στην Ελλάδα της κρίσης», έπρεπε να είναι αναμενόμενο. Οι Eλληνες ασχολούνται με τις επιχειρήσεις επειδή δεν βρίσκουν άλλον τρόπο βιοπορισμού. Επιχειρηματίες από ανάγκη!
Σύμφωνα με την έρευνα, η ύφεση οδηγεί περισσότερους πολίτες στον επιχειρηματικό στίβο από ανάγκη, παρά για να αξιοποιήσουν πραγματικές επιχειρηματικές ευκαιρίες. Η ελληνική επιχειρηματικότητα που κινητοποιείται για τον εντοπισμό ευκαιριών (30,5%) κινείται σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα από τον μέσο όρο διεθνώς (54,9%), ενώ αντίθετα, το ποσοστό των ατόμων που εισέρχονται στον επιχειρηματικό στίβο λόγω ανάγκης (43,6%) κινείται σε πολύ υψηλότερα επίπεδα συγκριτικά με τον μέσο όρο άλλων χωρών (23,9%). Ετσι, η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση της κατάταξης μελών της Ε.Ε. σε όρους επιχειρηματικότητας ευκαιρίας και στην πρώτη θέση της κατάταξης όσον αφορά την επιχειρηματικότητα ανάγκης.
Ενδιαφέρον επίσης έχει η τάση που επικρατεί στην άλλη πλευρά της επιχειρηματικότητας. Οχι στη νέα αλλά στην καθιερωμένη. Η έρευνα θεωρεί καθιερωμένους επιχειρηματίες όσους είναι ιδιοκτήτες και διοικούν επιχείρηση πάνω από 3,5 χρόνια.
Στον τομέα αυτό η χώρα καταγράφει έναν από τους υψηλότερους δείκτες καθιερωμένης επιχειρηματικότητας, 12,8% το 2014. Κυριαρχούν μικρές και κυρίως οικογενειακές επιχειρήσεις. Επειτα από πέντε χρόνια κρίσης –με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη βιωσιμότητα των μικρών επιχειρήσεων– η αντοχή της μικρής επιχειρηματικότητας παραμένει αξιοσημείωτη. Γιατί; Από ανάγκη και πάλι.
Τα ποσοστά εκείνων που παραμένουν στον επιχειρηματικό στίβο για λόγους ανάγκης, επειδή κρίνουν ότι δεν έχουν άλλη δυνατότητα εξασφάλισης εισοδήματος, πλησιάζουν πολύ τα ποσοστά εκείνων που παραμένουν περιμένοντας την εκμετάλλευση ευκαιριών. Περίπου το ένα τρίτο των καθιερωμένων επιχειρηματιών μετά το 2009 δηλώνουν ότι συνεχίζουν να δρουν επιχειρηματικά επειδή κρίνουν ότι δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσουν τον βιοπορισμό τους σε άλλη απασχόληση. Είναι κακό να υπερτερούν οι μικρές επιχειρήσεις που καλύπτουν την ανάγκη απασχόλησης των ιδιοκτητών τους;
Πίσω από την πραγματικότητα των μικρών επιχειρήσεων, τις οποίες δημιουργούν και λειτουργούν άνθρωποι χωρίς άλλο τρόπο βιοπορισμού, κρύβεται ένα εφιαλτικό τοπίο. Η χαμηλή παραγωγικότητα, η απουσία ευκαιριών, η ανάγκη επιβίωσης χάρη στη φοροδιαφυγή και την παραοικονομία. Οσοι είναι επιχειρηματίες από ανάγκη σπάνια μπορούν να ανοίξουν τους ορίζοντές τους στην εξωστρέφεια, την ανάπτυξη, τις αγορές. Αναγκάζονται να προσφεύγουν στη φοροδιαφυγή και στην εισφοροδιαφυγή, προκειμένου να αποκτήσουν πλεονεκτήματα έναντι του ανταγωνισμού.
Η αλήθεια είναι ότι η διχασμένη ελληνική οικονομία έχει και δυναμικές ομάδες που προσπαθούν να αξιοποιήσουν ουσιαστικά πλεονεκτήματα στρεφόμενες σε πραγματικές ευκαιρίες όπου υπάρχουν. Ωστόσο κι αυτές συχνά συνθλίβονται, επειδή αντιμετωπίζουν από τη μία πλευρά το κράτος, τη φορολογία και τη γραφειοκρατία και από την άλλη πλευρά τον ανταγωνισμό της φοροδιαφυγής.
Το πρόβλημα με την επιχειρηματικότητα της ανάγκης δεν είναι ότι υπάρχει. Είναι ότι ανταγωνίζεται τους άλλους επιδεινώνοντας τη λειτουργία της αγοράς, καταστρέφοντας τις ευκαιρίες.