Ας παραθέσουμε δύο δηλώσεις, για να δούμε πέρα από τις καταφανείς ομοιότητες και τις λεπτές διαφορές. Πρώτη δήλωση: «Βασική παθογένεια της δημοκρατίας στην Ελλάδα –και όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Αμερική και στην Ευρώπη και όπου αλλού θέλετε– είναι η αυτονόμηση συγκεκριμένων πολιτικοοικονομικών κύκλων διαμέσου των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, τα οποία δεν είναι δημοκρατικά, αλλά κάνουν κατάχρηση του δημόσιου χαρακτήρα της πληροφόρησης και της ενημέρωσης και προφανώς χρειάζεται ρύθμιση. Το τι ρύθμιση χρειάζεται είναι ένα άλλο θέμα, αλλά κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι η βασική αφετηρία». (Χριστόφορος Βερναρδάκης, 16.2.2016)
Δεύτερη δήλωση: «Ο Τύπος, κύριοι, είναι μια επιχείρησις εκμεταλλεύσεως μιας μεγάλης δυνάμεως, η οποία υπάρχει διάχυτος εις την ελληνικήν κοινωνίαν και λέγεται “Κοινή Γνώμη” […] Δεν είναι δυνατόν να αφήση κανείς μίαν τοιαύτην υλικήν δύναμιν απλώς και ως έτυχεν εις τα χέρια του ενός εκάστου ιδιώτου. […] Oλας τας εφημερίδας θα τας συνδέη ένα κοινόν χαρακτηριστικόν. Η τελεία επαφή προς το Κράτος και η εξυπηρέτησις των σκοπών του Κράτους και της κοινωνίας υπό την κατεύθυνσιν του Κράτους». (Ιωάννης Μεταξάς, 13.9.1936)
Η ομοιότητα των δύο δηλώσεων είναι εμφανής: η δύναμη των ΜΜΕ δεν μπορεί να αφεθεί σε χέρια ιδιωτών (που έχουν και το κακό χούι να… αυτονομούνται) αλλά πρέπει να ρυθμιστεί από το κράτος για το καλό του συνόλου, που στη μια περίπτωση ονομάζεται Δημοκρατία και στην άλλη κράτος και κοινωνία. Τώρα, ποιος ορίζει το «καλόν», αν δεν υπάρχει πλήρης ελευθερία (ακόμη και των «κακών συμφερόντων») να πουν το κοντό τους και το μακρύ τους, είναι μια άλλη παλιά θεωρητική συζήτηση. Προφανώς και ο κ. Χρ. Βερναρδάκης ξέρει εκ των προτέρων, όπως ήξερε και ο Ι. Μεταξάς, τι είναι «αγαθόν γενέσθαι» για έναν τόπο και απλώς κάποιοι ιδιώτες χαλούν τα σχέδιά τους. Γι’ αυτό και οι δύο προέκριναν τη «ρύθμιση» της πληροφόρησης με όποιον τρόπο μπορούσε ή προέκρινε καθείς τους.
Υπάρχουν όμως και διαφορές στις δύο δηλώσεις και δεν αναφερόμαστε ότι ο ένας προέρχεται από τη ριζοσπαστική Αριστερά και ο άλλος από τη ριζοσπαστική Δεξιά. Αν ξύσουμε λίγο τον επιχρωματισμό τους, θα διαπιστώσουμε ότι είναι κοινός ο φόβος ή και η απέχθεια στην ελευθερία. Εξάλλου ολοκληρωτισμός με ολοκληρωτισμό, από το ίδιο βαρέλι της ευρωπαϊκής ιστορίας προήλθαν.
Η διαφορά που πρέπει να επισημάνουμε αφορά την εποχή που ο υπουργός της Πρώτης Φοράς πολιτεύεται και ο Ι. Μεταξάς ήταν δικτάτωρ. Ο δεύτερος είχε κάθε λόγο να φοβάται ότι ο Τύπος μπορούσε να του χαλάσει τα σχέδια για την «τέλεια κοινωνία» που φανταζόταν. Στη δεκαετία του 1930 οι εφημερίδες ήταν το μόνο Μέσο Ενημέρωσης· ο ίδιος το 1938 έφτιαξε το κρατικό μονοπώλιο του ραδιοφώνου. Το 2016 τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι μόνο μία συνιστώσα ενός χαοτικού επικοινωνιακού τοπίου και δη φθίνουσα. Υπάρχουν ηλεκτρονικά fora, blogs, social media που διαμορφώνουν διά της άπειρης επαναλήψεως το μήνυμα, και μάλιστα τις πολλές φορές προκρίνουν καταφανώς ψευδή μηνύματα. Πώς έφτασε το 33% των Ελλήνων (μαζί με κάποιους συγκυβερνήτες) να πιστεύει ότι μας ψεκάζουν;
Το πρόβλημα των υπουργών δεν είναι μόνο ότι εμφορούνται από ολοκληρωτικές απόψεις, «για το καλό του λαού», βεβαίως, βεβαίως. Τέτοιοι υπήρξαν πολλοί στην Ιστορία μας. Οι νυν είναι και παρωχημένοι.
Σκέφτονται και δρουν με βάση άλλες εποχές που χρειάζονταν άλλα θεωρητικά σχήματα. Σίγουρα κάποιοι μπορεί να αντιτείνουν ότι κομίζουμε γλαύκα εν Αθήναις: Θα μπορούσαν κάποιοι να είναι οπαδοί της κρατικά διευθυνόμενης οικονομίας, αν δεν ζούσαν σε άλλη εποχή; Σωστό κι αυτό…