Κατά γενικό κανόνα, το ευρωπαϊκό δίκαιο δεν εγγυάται per se το δικαίωμα εισόδου ή παραμονής του μετανάστη στην επικράτεια του ελληνικού κράτους. Ωστόσο, όταν οι μετανάστες βρεθούν υπό τη δικαιοδοσία του ελληνικού κράτους, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (και το Ελληνικό Σύνταγμα) τούς κατοχυρώνει έναν ελάχιστο πυρήνα προστασίας. Για παράδειγμα, έχει κριθεί από το Δικαστήριο του Στρασβούργου ότι αν επιχειρήσουν να εισέλθουν στη χώρα χωρίς να έχουν λάβει την απαραίτητη άδεια εισόδου (βίζα), τυχόν αφαίρεση της ζωής τους (ή παράλειψη προστασίας της ζωής τους) από τους συνοριοφύλακες συνιστά παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή. Επίσης, αν κακοποιηθούν από τους συνοριοφύλακες κατά την είσοδό τους, τότε γεννάται, υπό το φως της απαγόρευσης των βασανιστηρίων, ευθύνη του κράτους υποδοχής. Περαιτέρω, κατά την είσοδό τους στη χώρα, οι ελληνικές αρχές δεν επιτρέπεται να υποβάλουν τους μετανάστες σε ανάρμοστο και υπερβολικό σωματικό έλεγχο ή υποχρεωτικό ιατρικό έλεγχο. Αν, μάλιστα, τους θέσουν υπό κράτηση στα κέντρα υποδοχής, οι συνθήκες εκεί πρέπει να είναι οι ενδεδειγμένες, κατά τη νομολογία του Στρασβούργου και κατά τις υποδείξεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την απαγόρευση των βασανιστηρίων, και όχι κατά τις μεμονωμένες κρίσεις των Ελλήνων αξιωματούχων.
Αξίζει, επίσης, να τονισθεί ότι οι ελληνικές αρχές έχουν θετική υποχρέωση να προστατεύσουν τους μετανάστες από ιδιώτες (σωματέμπορους, δουλέμπορους, διακινητές, κ.ά.) που παραβιάζουν τα δικαιώματά τους.
Τέλος, όσον αφορά εκείνους τους αλλοδαπούς που αιτούνται άσυλο, σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951, η απόφαση MSS κατά Βελγίου και Ελλάδας του Δικαστηρίου του Στρασβούργου (ολομέλεια, 2011) συμπυκνώνει κατά τον πιο αξιόπιστο τρόπο τις ελληνικές υποχρεώσεις: α) ταχύρρυθμη εξέταση των ισχυρισμών των αιτούντων άσυλο, σε συνδυασμό με την πρόσβασή τους σε αποτελεσματική (έχουσα ανασταλτικό αποτέλεσμα) προσφυγή ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων, β) επαρκή ενημέρωση των αιτούντων για τις διαδικασίες και τα δικαιώματά τους σε γλώσσα που κατανοούν από εκπαιδευμένους διερμηνείς, γ) δυνατότητα επικοινωνίας, κατά τρόπον αξιόπιστο και εμπιστευτικό, με τις αστυνομικές και τις λοιπές αρμόδιες αρχές του συμβαλλόμενου κράτους, δ) πρόσβαση σε εξειδικευμένο προσωπικό για τις ατομικές τους συνεντεύξεις και ε) αποτελεσματική πρόσβαση σε νομική βοήθεια.
Τα ανωτέρω δικαιώματα των αιτούντων άσυλο αλλά και των μεταναστών εν γένει έχουν συμπεριληφθεί, με νομική αρτιότητα, στον νόμο 3907/2011. Ο νόμος αυτός βασίζεται στη λειτουργία ικανού αριθμού κέντρων υποδοχής των μεταναστών (hotspots) στις πύλες εισόδου της χώρας. Εκεί θα διαχωρίζονταν οι αιτούντες άσυλο (π.χ., Σύροι) από τους λοιπούς μετανάστες (άρθρο 11).
Εκεί τα ασυνόδευτα παιδιά και τα θύματα trafficking από τους ενήλικες. Εκεί εξειδικευμένο προσωπικό (διερμηνείς, κ.ά., άρθρο 9) θα εντόπιζε ποιος εκ των παρατύπων μεταναστών θα επαναπροωθούνταν, π.χ., στη Συρία μέσω Τουρκίας ή ποιος θα παρέμενε στο κέντρο υποδοχής για να προωθηθεί με άλλο μέσο στη χώρα του. Εκεί δε, με ταχύρρυθμες διαδικασίες, θα εξετάζονταν αιτήματα ασύλου και θα απορρίπτονταν τα καταχρηστικά αιτήματα. Τέλος, εκεί θα γινόταν και η καταγραφή των προσωπικών τους στοιχείων (άρθρο 7).
Ο νόμος 3907/2011 έμεινε στα… χαρτιά επί τέσσερα έτη, με αποτέλεσμα να σπεύδει σήμερα πανικόβλητη η πολιτεία να υλοποιήσει όσα ακριβώς προβλέπει ο νόμος αυτός. Ο νόμος αυτός έμεινε στα χαρτιά για τον ίδιο λόγο που «κόντυνε» η μνήμη (και τα νομικά) του κ. Πάγκαλου, αντιπροέδρου της κυβέρνησης, που τον εισηγήθηκε το 2011 στη Βουλή («Η Καθημερινή», 14.2.2016): λόγω της αφόρητης πολιτικής ανευθυνότητας.
*Ο κ. Γ. Κτιστάκις είναι επίκουρος καθηγητής Νομικής Σχολής ΔΠΘ και συγγραφέας του βιβλίου «Μετανάστες και Ευρωπαϊκό Δίκαιο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου»