Πολλά έχουν γραφτεί για το τι φταίει σχετικά με την οικονομική κρίση που βιώνουμε τα τελευταία επτά χρόνια. To πρόσφατο βιβλίο του Γιάννη Παπαδογιάννη με τίτλο «Από το μεγάλο πάρτι στη χρεοκοπία» μας δίνει μια πλήρη εικόνα για τις εγκληματικές επιλογές των κυβερνήσεων τα τελευταία 35 χρόνια. Απίστευτες ιστορίες παραλείψεων, αδιαφορίας, επιπολαιότητας, έλλειψης κρίσης, ανευθυνότητας, έλλειψης λογοδοσίας, αδιαφάνειας, απληστίας και σπατάλης. Μια περίοδος κατά την οποία οι πολιτικοί ηγέτες, στην πλειονότητα, ενδιαφέρονταν πρωτίστως για την ικανοποίηση των εγωιστικών τους στόχων, που ήταν ουσιαστικά η παραμονή τους στην εξουσία και αδιαφορούσαν πλήρως για το καλό τής χώρας. Μια περίοδος που η ακεραιότητα των ηγετών απουσίασε και είχε αντικατασταθεί με την «παροχολογία» και την υποκρισία.
Τα πραγματικά όμως αίτια γι’ αυτόν τον ξεπεσμό πιστεύω ότι δεν έχουν επαρκώς αναδειχθεί. Πού οφείλονται αυτές οι συμπεριφορές των πολιτικών ηγετών; Τι απέγιναν η ακεραιότητα, η διαφάνεια και η λογοδοσία; Γιατί τόση ανοχή από την κοινωνία των πολιτών στην παραβατικότητα; Πώς χάθηκε η υπευθυνότητα των πολιτών; Γιατί η αδράνεια στους ελεγκτικούς μηχανισμούς και στην απονομή δικαιοσύνης;
Η απάντηση είναι οδυνηρή. Στην προσπάθεια όλων μας να βελτιωθούμε κυρίως οικονομικά, να προοδεύσουμε επαγγελματικά, να αναδειχθούμε κοινωνικά, χρησιμοποιήσαμε τα λάθος εργαλεία. Εγκαταλείψαμε την ευγενή άμιλλα, απεμπολήσαμε τον σεβασμό στα δικαιώματα του συμπολίτη μας, επιλέξαμε εύκολες λύσεις διαπλοκής, ξεχάσαμε τις αρχές που διέπουν τις συμπεριφορές πολιτισμένων ανθρώπων όπως την αλληλεγγύη, τη δικαιοσύνη, την υπευθυνότητα. Αποδυναμώσαμε τις αντοχές της συνείδησής μας, η οποία μας επιτρέπει να προβαίνουμε σε παραβατικές πράξεις χωρίς τύψεις. Πρόσφατο χαρακτηριστικό και λυπηρό παράδειγμα είναι ο μεγάλος αριθμών επίορκων υπαλλήλων, όπου εντοπίστηκαν 960 περιπτώσεις με πλαστά πτυχία. Συμπέρασμα: πτωχεύσαμε ηθικά. Από τη στιγμή που η συνείδησή μας έπαψε να μας ενοχλεί και οι τύψεις εξαφανίστηκαν, χάσαμε τον πόλεμο της ηθικής ανάταξης.
Μέσα σε αυτή την κοινωνική μετάλλαξη αναδείξαμε διαχρονικά ηγέτες καιροσκόπους γιατί πιστεύαμε στις παροχολογίες μιας εύκολης ζωής με τη μορφή διορισμών σε θέσεις που δεν παρήγαγαν έργο, σε δυσανάλογες αυξήσεις σε σχέση με την παραγωγικότητα, σε συντάξεις που δεν υποστηρίζονταν από ανάλογες ασφαλιστικές εισφορές, με διευκολύνσεις για ανύπαρκτες αναπηρίες, με εκπτώσεις για τους κακοπληρωτές και με συγχωροχάρτια για παράνομα χτίσματα και πολλά άλλα ρουσφέτια, καταργώντας την αξιοκρατία.
Ευτυχώς που υπάρχει ακόμη ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας που δεν εντάσσεται σε αυτά που περιέγραψα. Ανθίσταται σε τέτοιες προκλήσεις, αγανακτεί και ψάχνει για συμμάχους στον αγώνα ενάντια αυτής της απαράδεκτης κατάστασης. Είναι ενθαρρυντικό που το εκλογικό σώμα αρχίζει να προβληματίζεται και είναι διατεθειμένο να τιμωρήσει με την ψήφο του παλιές πολιτικές πρακτικές. Ομως δεν είναι έτοιμο να εμπιστευτεί ακόμη τις υπάρχουσες επιλογές πολιτικών ηγετών, που υπόσχονται ότι πράγματι θα αλλάξουν ρότα προς την κατεύθυνση της ακεραιότητας, διαφάνειας, λογοδοσίας ώστε να ανακτήσουν τη χαμένη εμπιστοσύνη. Δεν πείθονται ότι έχουν την ικανότητα και τόλμη να αλλάξουν τα πράγματα.
Επιμένω ότι στον πυρήνα της οικονομικής κρίσης ελλοχεύει η διαφθορά και εάν δεν το συνειδητοποιήσουμε δεν έχουμε μέλλον. Προέχει επομένως η ανάγκη να τεθεί προτεραιότητα στην καταπολέμηση της διαφθοράς, στην επανάκτηση των χαμένων αξιών, στο χτίσιμο μια ελπιδοφόρας γενιάς. Χρειαζόμαστε επειγόντως τα ηγετικά πρόσωπα που θα δώσουν το παράδειγμα: γονείς, δασκάλους, ακαδημαϊκούς, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, αθλητές, και πρωτίστως πολιτικούς. Αναγνωρίζω ότι η χαμένη ηθική δεν επιβάλλεται ούτε μπορεί να αποκατασταθεί άμεσα. Πρέπει να αγωνιστούν γι’ αυτήν οι ηγέτες που θα παρέχουν τα κατάλληλα παραδείγματα του ήθους, της τιμιότητας, της δράσης, της ακεραιότητας.
*Ο κ. Κώστας Μπακούρης είναι πρόεδρος της Διεθνούς Διαφάνειας- Ελλάδος.