Είναι πια και κυβερνητική ανακοίνωση ότι αυτό που ονομάζεται προσφυγική κρίση είναι εδώ για να μείνει. Αυτό σημαίνει πως η παράμετρος διαχείριση των προσφυγικών πληθυσμών θα πρέπει να ενταχθεί στον προγραμματισμό των κρατικών φορέων, κεντρικών και τοπικών. Πρόκειται για ένα πεδίο όπου συμπλέκονται η εξωτερική πολιτική, η εσωτερική ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα, επομένως δεν υπάρχουν περιθώρια για πρόχειρες λύσεις, αλλά ούτε για καθυστερήσεις. Με αυτήν την έννοια είναι σημαντικό όσοι καλούνται να ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες, από την κεντρική διοίκηση ή την τοπική αυτοδιοίκηση, να έχουν γνώση των εργαλείων που διαθέτουν για την αποτελεσματική αξιοποίηση των όποιων διαθέσιμων πόρων. Ενα από αυτά τα εργαλεία είναι οι δημόσιες συμβάσεις. Παράλληλα είναι κρίσιμος και ο παράγοντας της νομιμότητας. Ανεξαρτήτως όλων των άλλων και γιατί το να γίνει η διαχείριση των προσφυγικών ροών πεδίο αδιαφανούς διαχείρισης του δημόσιου χρήματος θα αντέβαινε στην προσπάθεια που η χώρα κάνει σε μια δύσκολη για τα δημόσια οικονομικά περίοδο.
Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι στην προκειμένη περίπτωση η Ε.Ε. επέλεξε σε πρώτη φάση ένα μοντέλο ανθρωπιστικής βοήθειας που ακολουθείται σε κράτη-μη μέλη, με απευθείας ενίσχυση ΜΚΟ ή των ίδιων των δικαιούχων, αλλά όχι του κράτους.
Το στοίχημα, λοιπόν, ιδίως ως προς την ανάθεση των δημοσίων συμβάσεων που σχετίζονται με τους προσφυγικούς πληθυσμούς, είναι ο συνδυασμός αποτελεσματικότητας και νομιμότητας. Πέρα από την εύρεση κτιρίων και εγκαταστάσεων, δημόσιων ή ιδιωτικών, για τη στέγαση των ανθρώπων αυτών ζητούμενο είναι η οργανωμένη σίτιση, η περίθαλψη, η υγιεινή και η ασφάλειά τους. Οι υπηρεσίες σίτισης και φύλαξης ήδη περιλαμβάνονται σε σχετικό παράρτημα των οδηγιών για τις δημόσιες συμβάσεις, βάσει του οποίου δεν εφαρμόζονται σε αυτές τις υπηρεσίες παρά μόνον βασικοί κανόνες ως προς τη δημοσιότητα.
Αυτό σημαίνει ότι οι δημόσιοι φορείς έχουν την ευχέρεια να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες της εθνικής νομοθεσίας για τους κανόνες ανάθεσης, χωρίς τους περιορισμούς των ευρωπαϊκών οδηγιών, τηρώντας βέβαια τις γενικές αρχές, όπως η αποφυγή διακρίσεων και η διαφάνεια. Αντίστοιχα, με τις νέες οδηγίες για τις δημόσιες συμβάσεις, που η χώρα μας αναμένεται να ενσωματώσει μέχρι τα μέσα Απριλίου, οι υπηρεσίες αυτές, όπως και οι υπηρεσίες υγείας, υπάγονται σε απλοποιημένες διαδικασίες ανάθεσης και, πάντως, σε ευχερέστερη προσφυγή στις διατάξεις της εθνικής νομοθεσίας. Ταυτόχρονα, οι νέες οδηγίες προβλέπουν ότι για συγκεκριμένες συμβάσεις, όπως είναι, μεταξύ άλλων, οι υγειονομικές υπηρεσίες, οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες, οι υπηρεσίες κοινωνικών λειτουργών, οι δημόσιοι φορείς μπορούν να απευθύνονται ειδικά σε μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς που αποστολή τους είναι η δημόσια υπηρεσία και είναι οργανωμένοι σε συμμετοχική βάση, χωρίς αυτό να θεωρείται περιορισμός του ανταγωνισμού. Πέραν και ανεξαρτήτως αυτών, δημόσιες συμβάσεις μπορούν να ανατίθενται κατ’ αποκλειστικότητα σε επαγγελματικά εργαστήρια που αποσκοπούν στην ένταξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων, αρκεί τα άτομα αυτά να αποτελούν την πλειοψηφία του δυναμικού των επιχειρήσεων (30% με τις νέες οδηγίες). Πρόκειται για το παράδειγμα, π.χ., των ΚΟΙΣΠΕ και των ΚΟΙΝΣΕΠ στη χώρα μας (φορείς της κοινωνικής οικονομίας), που ήδη δραστηριοποιούνται σε διάφορες υπηρεσίες, όπως η καθαριότητα.
Τέλος δεν πρέπει να αγνοείται και η δυνατότητα συνεργασίας μεταξύ αναθετουσών αρχών, στο πλαίσιο επιδίωξης ενός κοινού σκοπού, που εξαιρείται από την εφαρμογή των κανόνων των οδηγιών για τις δημόσιες συμβάσεις, με την προϋπόθεση να μη νοθεύει τον ανταγωνισμό υπέρ ιδιωτικού φορέα. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία σε περιφέρειες και δήμους, καθώς, στο πλαίσιο επιδίωξης του κοινού σκοπού της ανταπόκρισης στις προσφυγικές ροές, ένας δήμος θα μπορούσε, για παράδειγμα, να αναθέσει χωρίς διαδικασίες διαγωνισμού σε άλλον δήμο υπηρεσίες τις οποίες ο πρώτος δεν μπορεί να καλύψει.
Η ενημέρωση και ο συντονισμός θα είναι καταλυτικά στοιχεία ώστε να επιτευχθεί το σωστό μέτρο αποτελεσματικότητας και νομιμότητας.
* Η κ. Ιωάννα Κουλούρη είναι δικηγόρος, μέλος της Ενιαίας Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Συμβάσεων.