Η εναντίωση στον δεύτερο πόλεμο του Κόλπου (Ιράκ 2003) ήταν μια πολιτική θέση. Ορθή κατά τη γνώμη του γράφοντος, αλλά αυτό δεν είναι παρά μία άποψη. Το ίδιο πίστευε και η τότε διοίκηση της ΕΣΗΕΑ. Η τελευταία όμως, επειδή ήταν και Αριστερή, δεν αρκέσθηκε να την εκφράσει σε ένα κείμενο, όπως κάναμε πολλοί. Εξέδωσε ανακοίνωση και ζητούσε «να οργανωθούν με ευθύνη των εκπροσώπων των συντακτών συγκεντρώσεις στους χώρους εργασίας, όπου οι δημοσιογράφοι και οι άλλοι εργαζόμενοι κάθε μέσου ενημέρωσης θα συζητήσουν για την απειλή του πολέμου και θα αναζητήσουν τρόπους περαιτέρω κοινής δράσης υπέρ της ειρήνης». Και το μιντιακό σύστημα της χώρας το έκανε επιμελώς: επί 22 ημέρες οι Ελληνες αναγνώστες, ακροατές, τηλεθεατές, μάθαιναν για τις περήφανες νίκες των στρατευμάτων του Σαντάμ.
Διάβαζαν ότι οι «Αμερικανοί κόλλησαν στην άμμο», άκουγαν πως «η Βαγδάτη γίνεται Στάλινγκραντ». Μέχρι που ένα πρωί είδαν το άγαλμα του δικτάτορα να πέφτει.
Αυτό ήταν μόνο μία από τις περιόδους εικονικής πραγματικότητας που έζησε ο τόπος. Για το Αφγανιστάν οι Ελληνες πίστευαν ότι «θα γίνει ο τάφος της αμερικανικής αυτοκρατορίας». Αυτό διάβαζαν στις ελληνικές εφημερίδες. Ανθολογήσαμε, τότε, μερικά δημοσιεύματα της τελευταίας εβδομάδας του πολέμου: «Για 95 νεκρούς Αμερικανούς και πολλούς αιχμαλώτους στο Αφγανιστάν μιλούν τώρα οι Ταλιμπάν, που δηλώνουν έτοιμοι για μακροχρόνιο πόλεμο, τη στιγμή που η Βόρεια Συμμαχία δεν δείχνει έτοιμη να προωθήσει αποφασιστικά τις θέσεις της» (ελληνικές εφημερίδες 6.11.2001). «Εχοντας εμπλακεί σ’ έναν πόλεμο χωρίς ορατό τέλος και συγκεκριμένο πολιτικό στόχο και –παρά την πείρα του παρελθόντος– χωρίς σχέδιο απαγκίστρωσης, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους είναι προφανές ότι αρχίζει να μην αισθάνεται και τόσο άνετα όσο όταν άρχιζαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις» (7.11.2001). «Τις δυσκολίες των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν συνειδητοποιούν σταδιακά οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους, φροντίζοντας πλέον να τονίζουν ότι οι εξελίξεις δεν θα είναι γρήγορες και εισάγοντας στις δηλώσεις τους τη λέξη “υπομονή”» (9.11.2001). «Το πρώτο σοβαρό ρήγμα στην αμερικανοβρετανική συμμαχία έχει αρχίσει να διαφαίνεται και Βρετανοί υπουργοί εκφράζουν ανησυχίες για την έκβαση των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν» (10.11.2001). «Κι ενώ πλησιάζει το Ραμαζάνι και ο βαρύς αφγανικός χειμώνας, η απόφαση του Αμερικανού προέδρου να συνεχίσει τους βομβαρδισμούς είναι απόδειξη μιας χρεοκοπημένης πολιτικής» (11.11.2001). «Επεσε τη νύχτα η Καμπούλ» (13.11.2001).
Μονόστηλο η σφαγή
Στη Γιουγκοσλαβία πάλι, οι Ελληνες «έμαθαν» (και πολλοί το πιστεύουν ακόμη) ότι οι Αλβανοί εκκαθάριζαν τους Σέρβους. Η μεγάλη σφαγή 8.000 αμάχων στη Σρεμπρένιτσα έγινε μονόστηλο· σε κάποιες εφημερίδες μόνο. Ηταν τότε που η Ελλάδα είχε «τα καλύτερα ΜΜΕ του κόσμου». Το BBC έκανε νατοϊκή προπαγάνδα ενώ το Alter έλεγε την αλήθεια· η Monde παραπληροφορούσε, σε αντίθεση με την «Αυριανή».
Στην Ελλάδα του διάχυτου αριστερισμού και του εύκολου αντιιμπεριαλισμού, ποτέ δεν συζητήθηκε πώς δημιουργήθηκε η αναντιστοιχία μεταξύ της πραγματικότητας και όσων τα ΜΜΕ μετέδιδαν. Αν και τα ΜΜΕ στις περισσότερες περιπτώσεις δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων, το Πειθαρχικό της ΕΣΗΕΑ ευαισθητοποιήθηκε μόνον όταν κάποιοι δημοσιογράφοι δεν υποστήριξαν την παραδοσιακή αριστερίστικη γραμμή του «Οχι». Για πρώτη φορά «είδαν» παραβιάσεις της δημοσιογραφικής δεοντολογίας· ποτέ όταν τα ΜΜΕ έκαναν το μαύρο των «σοσιαλιστικών παραδείσων», άσπρο. Ακόμη και όταν υπήρχε το αίτημα –από ελάχιστους, ομολογουμένως– για σφαιρική ενημέρωση στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, ο θεωρητικός της Προόδου και καθηγητής του Παντείου κ. Γ. Ρούσσης ζητούσε να το βουλώσουν, διότι «…όπως την ώρα που κρινόταν ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, κανενός, πέρα από ελάχιστους δωσίλογους, δεν του πέρασε από το μυαλό να κάνει λόγο για τις δίκες της Μόσχας…» («Ελευθεροτυπία» 5.5.1999), ενώ στην ίδια εφημερίδα το κύριο άρθρο της την ίδια ημέρα έλεγε ότι οι «μετρημένοι στα δάχτυλα επικριτές (σ.σ.: των ελληνικών ΜΜΕ) θα πρέπει επιτέλους να σιωπήσουν». Ηταν η εποχή που το αντιιμπεριαλιστικό καθήκον των ΜΜΕ ήταν υπεράνω της ενημέρωσης και το Δ.Σ. της ΕΣΗΕΑ πήγαινε επίσκεψη στο Βελιγράδι του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς.
Ιδεολογικές αγκυλώσεις
Σε ένα περιβάλλον ταχύτατων αλλαγών, αστραπιαίας ενημέρωσης και πολλαπλών πηγών πληροφόρησης, τα ΜΜΕ όλου του κόσμου είναι σε δύσκολη θέση. Χάνουν τη μονοκρατορία της ενημέρωσης και δεν έχουν βρει ακόμη κάποιο ρόλο. Αυτό γίνεται παγκοσμίως, αλλά στην Ελλάδα, μαζί με τα σύνθετα και δομικά προβλήματα υπάρχει και ένα επιπλέον: η ιδεολογική κυριαρχία της Αριστεράς. Υπάρχουν ιστορικοί λόγοι που διαμόρφωσαν αυτή την κυριαρχία και αυτοί δεν αφορούν μόνο το γεγονός ότι οι παλιοί αριστεροί ήταν κατά κανόνα πιο εγγράμματοι από τους υπόλοιπους. Από παλιά γράφαμε ότι: «Tο κέντρο και η Δεξιά, αφού κέρδισαν τον Εμφύλιο, είχαν στα χέρια τους το κράτος το οποίο χρησιμοποίησαν όχι μόνο ως όχημα άσκησης της παντοκρατορίας τους, αλλά και ως μηχανισμό παραγωγής στελεχών. H Δεξιά, όσο είχε το κράτος, δεν είχε κανένα λόγο να ξοδευτεί σε ιδεολογικές αναζητήσεις. H πολιτική φιλοσοφία έγινε ένας προνομιακός χώρος για την παράνομη ή ημι-παράνομη Aριστερά. Tα κόμματά της δεν είχαν πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης, πέρα από εκείνο των ιδεών, και δεν είχαν άλλο μηχανισμό παραγωγής στελεχών πέρα από τους μαζικούς χώρους και τις κομματικές διεργασίες· με όλες φυσικά τις αγκυλώσεις της σταλινικής παράδοσης» («Tο ιδεολογικό έλλειμμα της κεντροδεξιάς στην Eλλάδα», 11.8.1998).
Αυτό είχε διάφορα παρατράγουδα σε διάφορους χώρους παραγωγής ιδεολογίας. Δεν είναι τυχαίο ότι μέχρι πριν από μερικά χρόνια όλοι έβριζαν τον νεοφιλελευθερισμό, αλλά δεν υπήρχε στα ελληνικά κανένα βιβλίο νεοφιλελεύθερων στοχαστών. Δεν είναι, επίσης τυχαίο, ότι το Εθνικό Θέατρο αποφάσισε να ανεβάσει έργο για τα βάσανα του θύτη Σάββα Ξηρού, αλλά ουδείς ποτέ ανέβασε ποτέ κάτι για τα θύματά του. Δεν είναι τυχαίο επίσης ότι ο δεξιών καταβολών Πρόεδρος της Δημοκρατίας ποτέ δεν είπε ότι «πρέπει να εξοντωθεί ο Μινώταυρος του κομμουνισμού» (ο οποίος –στο κάτω κάτω της γραφής– είχε εκατομμύρια θύματα), αλλά ένιωσε την ανάγκη να καταπολεμήσει τον… νεοφιλελευθερισμό! Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα που δεν βγήκε από τα μνημόνια, που θέλει επενδύσεις αλλά όχι επενδυτές, που ονειρεύεται να γίνει Βενεζουέλα με δελτίο στα τρόφιμα, στην οποία ο νυν πρωθυπουργός υμνούσε τους μπαχαλάκηδες της Κερατέας ως «πρότυπο αντιμνημονιακού αγώνα» κ.λπ. Τέλος, ας μη θεωρούμε τυχαίο ότι αυτή η χώρα χρεοκόπησε ανυποψίαστη. Οι λίγοι που έλεγαν ότι δεν μπορεί ο ελληνικός λαός να συντηρεί κρατική την Ολυμπιακή, με ζημιές 1,5 εκατ. ημερησίως, ή ότι οι αθρόες μονιμοποιήσεις που έκανε στο Δημόσιο ο υπουργός Εσωτερικών Προκόπης Παυλόπουλος θα τινάξουν στον αέρα τα δημόσια ταμεία, ήταν… «Μινώταυροι του νεοφιλελευθερισμού». Επιτυχώς καλύφθηκε η φωνή τους.
Αυτή η χώρα έχει παλαβώσει, επειδή ακριβώς τα ιδεολογικά της ηνία παραδόθηκαν σε μια Αριστερά που παλάβωσε· και λόγω της επιτυχίας της. Μόνο που, λόγω της οικονομικής χρεοκοπίας του μοντέλου που προπαγάνδιζε, η ιδεολογική της ηγεμονία φθίνει. Και γι’ αυτό πρέπει να περιμένουμε πολλές υστερικές κινήσεις, όπως οι διαγραφές από το αριστερό Πειθαρχικό της ΕΣΗΕΑ, τα τέσσερα κανάλια που θέλει να στήσει ο κ. Νίκος Παππάς και τη «ρύθμιση» των ΜΜΕ που έχουν την κακή τάση να… αυτονομούνται, όπως είπε ο κ. Χριστόφορος Βερναρδάκης.