Η συζήτηση στην Ολομέλεια της Βουλής για τη διαφθορά σε επίπεδο αρχηγών κομμάτων, πριν από λίγο καιρό, δεν ήταν ενθαρρυντική. Ακούσαμε αλληλοκατηγορίες και όχι συγκεκριμένους τρόπους για το πώς θα καταπολεμηθεί το φαινόμενο. Υστερα από τόσα χρόνια οικονομικής μιζέριας, περιμέναμε περισσότερη υπευθυνότητα και συναίνεση. Η συζήτηση στάθηκε η αφορμή να κάνω μια σύντομη αναδρομή σχετικά με τα μέτρα που έχουν πάρει οι κυβερνήσεις τα τελευταία 15 χρόνια. Η διαφθορά αναδείχθηκε ως σοβαρό πρόβλημα το 2000, με το σκάνδαλο του Χρηματιστηρίου. Τότε αυξήθηκαν οι φωνές για ασύστολη κερδοσκοπία και πλήθυναν οι κατηγορίες για πολιτική ασυδοσία. Η απάντηση της κυβέρνησης Σημίτη ήταν: «Εάν υπάρχουν τεκμηριωμένες υποθέσεις διαφθοράς, να σταλούν στον εισαγγελέα». Εκείνη την περίοδο δεν πάρθηκαν σημαντικά μέτρα για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Κατά την προεκλογική καμπάνια του κ. Κ. Καραμανλή, η καταπολέμηση της διαφθοράς ήταν ψηλά στην ατζέντα. Επί κυβερνήσεώς του έγινε σοβαρή προσπάθεια να τεθούν σε έλεγχο τα μεγάλα συμφέροντα, με έμφαση στα μαζικά μέσα, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Και οι υπόλοιπες υποσχέσεις για αναγέννηση του κράτους έμειναν στα χαρτιά, όπως και η καταπολέμηση της διαφθοράς.Πάντως, το 2008 στήριξε τη διοργάνωση στην Αθήνα του Παγκόσμιου Συνεδρίου για την καταπολέμηση της διαφθοράς.
Η κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου σήκωσε ψηλά τη σημαία της διαφάνειας. Η προσπάθεια για διαφάνεια στα δρώμενα της κυβέρνησης ήταν επίμονη. Η κορωνίδα αυτής της προσπάθειας ήταν ο νόμος της Διαύγειας, πρωτοβουλία-κλειδί για την εμπέδωση της διαφάνειας. Η Διαύγεια διατηρήθηκε και από όλες τις επόμενες κυβερνήσεις. Κατά την περίοδο της κυβέρνησης Σαμαρά είχαμε τον πρώτο ουσιαστικό σχεδιασμό για την καταπολέμηση της διαφθοράς και την ίδρυση ενός νέου θεσμού. Τον λεπτομερή σχεδιασμό, που ήταν και μνημονιακή υποχρέωση, επεξεργάσθηκε η Task Force μαζί με τη Διεθνή Διαφάνεια Ελλάδος. Τον ονομάσαμε Οδικό Χάρτη. Η σύσταση του θεσμού του εθνικού συντονιστή, που θα είχε την ευθύνη για την υλοποίηση του Οδικού Χάρτη, ήταν πρόταση της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος, η οποία επέμεινε πως ο εθνικός συντονιστής θα πρέπει να αναφέρεται στον πρωθυπουργό.
Η κυβέρνηση συμφώνησε με το σχέδιο και διόρισε τον πρώτο εθνικό συντονιστή. Ο πρωθυπουργός, δυστυχώς, δεν αφιέρωσε τον απαιτούμενο προσωπικό χρόνο, διότι η διαχείριση της οικονομικής κρίσης είχε προτεραιότητα. Ερχόμαστε στην παρούσα κυβέρνηση. Και αυτή διαλαλούσε προεκλογικά πως η καταπολέμηση της διαφθοράς θα ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος, επικαλούμενη το τεκμήριο της αθωότητας, θα προχωρούσε στην κατάργηση της διαπλοκής. Ταυτόχρονα, αναβάθμισε τον εθνικό συντονιστή σε υπουργό Επικρατείας που αναφερόταν στον πρωθυπουργό. Αργότερα όμως υποβάθμισε τη θέση σε αναπληρωτή υπουργό, ο οποίος αναφέρεται στον υπουργό Δικαιοσύνης. Αναμφίβολα, η προσπάθεια καταπολέμησης της διαφθοράς έχει ενταθεί. Αποτελέσματα για τη σύλληψη μεγαλοφοροφυγάδων δεν υπάρχουν ακόμη, αλλά η κυβέρνηση αισιοδοξεί ότι ο στόχος θα επιτευχθεί. Το ευχόμαστε. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι όλες οι κυβερνήσεις επικεντρώθηκαν σε μέτρα κατασταλτικά. Εφαρμογή νόμων, πόλεμος κατά της ατιμωρησίας, καταπολέμηση της διαπλοκής. Αναλώθηκαν όμως περισσότερο στις υποσχέσεις και λιγότερο στις πράξεις. Ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις που θα βελτίωναν την αποτελεσματικότητα των θεσμών και θα έχτιζαν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας δεν προχώρησαν. Οι κυβερνήσεις δεν έχουν διαχρονικά τολμήσει, λόγω του πολιτικού κόστους. Και δυστυχώς, και οι ίδιοι οι πολίτες ανθίστανται στις αλλαγές. Οι πρακτικές πελατειακού χαρακτήρα, ο νεποτισμός, η ειδική προστασία των κυβερνώντων από την παραβατικότητα, η αδιαφάνεια του πολιτικού χρήματος, η παραγραφή αδικημάτων παραμένουν. Από την άλλη πλευρά, σε επίπεδο κοινωνίας πολιτών, οι αξίες έχουν ξεθωριάσει, παραγκωνίζοντας την κοινωνική αλληλεγγύη και ευθύνη. Είναι καιρός να αφήσουμε πίσω τις πρακτικές εκείνες που μας έφεραν την κρίση. Επτά χρόνια οικονομικής και ηθικής εξαθλίωσης πρέπει να μας διδάξουν ότι η αλλαγή σε ατομικό και πολιτικό επίπεδο είναι επιβεβλημένη.
*Ο κ. Κώστας Μπακούρης είναι πρόεδρος της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος.