Μπορεί τα capital controls να άλλαξαν κάπως τη σχέση μας με τις ηλεκτρονικές πληρωμές, παρ’ όλα αυτά η χώρα μας εμφανίζεται να έχει «το υψηλότερο ποσοστό χρήσης μετρητών, που φθάνει το 97%», σύμφωνα με τη χθεσινή «Κ» (σελ. 21). Σε εξαιρετικά χαμηλά ποσοστά είναι η χρήση του e-banking, κοντά στο 17%, έναντι 45% του μέσου όρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση, σύμφωνα πάντα με το δημοσίευμα. Τα στοιχεία, παρότι αφορούν την περίοδο έως το 2014, πριν, δηλαδή, από την επιβολή των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, δεν παρουσιάζουν μια παρελθούσα εικόνα της χώρας. Οι πληρωμές με κάρτα αυξήθηκαν από το 6% στο 25-30%, από πέρυσι το καλοκαίρι, χρειάζεται όμως ακόμη πολλή δουλειά για να συντονιστεί η Ελλάδα με την υπόλοιπη Ευρώπη. Εδώ και δύο χρόνια, σε οκτώ ευρωπαϊκές χώρες (Ηνωμένο Βασίλειο, Ολλανδία, Δανία, Σουηδία, Φινλανδία, Εσθονία, Γαλλία και Λουξεμβούργο) το μεγαλύτερο μέρος των πληρωμών γίνεται χωρίς μετρητά.
Ας εξαιρέσουμε από την απόπειρα ερμηνείας της λατρείας για μετρητά τη γενιά των ηλικιωμένων, ως επί το πλείστον, ανθρώπων, που δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στις τεχνολογικές αλλαγές. Ας εξαιρέσουμε και τα συμπτώματα τεχνοφοβίας και τεχνο-αναλφαβητιμού, συνδεδεμένα και τα δύο με την τεχνολογική υπανάπτυξη της χώρας. Ας εξαιρέσουμε ό,τι δεν είναι εκλογικευμένο και κινείται στον χώρο της ψυχολογίας, της παραψυχολογίας, της δαιμονοποίησης οποιασδήποτε λειτουργίας δεν κατανοούμε και δεν θέλουμε και να μπούμε στον κόπο να κατανοήσουμε. Ας εξαιρέσουμε και τον αντίλογο –τον μόνο διάλογο που μπορεί να καλλιεργηθεί επί του θέματος– ότι τα χαρτονομίσματα είναι ανώνυμα, κανείς δεν μπορεί να μάθει πώς τα χρησιμοποιήσαμε ενώ οι πιστωτικές κάρτες είναι επώνυμες: οι αγορές, οι προτιμήσεις, οι κινήσεις μας βρίσκονται αποθηκευμένες σε εκτεταμένες βάσεις δεδομένων.
Αν αθροίσουμε αυτές και άλλες εξαιρέσεις, τι απομένει; Η πανίσχυρη παραοικονομία. Το «μαύρο» χρήμα που δεν δηλώνεται, δεν ελέγχεται, δεν φορολογείται και έχει την πιο αδιατάρακτη σχέση με τα μετρητά. Με τις κάρτες η διασταύρωση των αγορών και των πληρωμών γίνεται με εύκολο και ασφαλή τρόπο και η φοροδιαφυγή περιορίζεται δραστικά. Πώς μπορεί να διευρυνθεί η υποχρεωτική χρήση πιστωτικής κάρτας και σε κλάδους όπως οι γιατροί, οι οδοντίατροι, οι δικηγόροι, οι υδραυλικοί, οι ηλεκτρολόγοι (με παράλληλη μείωση της προμήθειας των τραπεζών);
Η ανθηρή παραοικονομία στη χώρα μας (που αναμένεται να ανθήσει ακόμη περισσότερο με τη νέα φοροκαταιγίδα) δεν είναι μια οργισμένη αντίδραση στο άδικο φορολογικό σύστημα, αλλά μια βαθιά ριζωμένη νοοτροπία. Αρκεί να θυμηθούμε την αμείλικτη μάχη κατά των αποδείξεων. Πόσο χρειάστηκε μέχρι να πεισθούν (;) πολλοί επαγγελματικοί κλάδοι να συμμορφωθούν (από οδηγούς ταξί μέχρι τους πάγκους στις λαϊκές αγορές). Και πάλι. Μπορεί η κατάσταση να έχει βελτιωθεί δραστικά, απέχει όμως ακόμη από την καθολική αποδοχή του μέτρου. Υπάρχει και μία ακόμη πτυχή, με επικοινωνιακό χαρακτήρα: η πιστωτική κάρτα προσπαθεί να γίνει ελκυστική και μέσα από ένα μπαράζ τηλεοπτικών σποτ, όταν όμως τα δελτία ειδήσεων πρέπει να «ντύσουν» με εικόνα οικονομικά θέματα επιλέγεται πάντα το χαρτονόμισμα. Δεν είναι τυχαίο. Μια δέσμη από 50ευρα καθιστά ορατή και υπολογίσιμη τη δαπάνη. Με πλαστική κάρτα η συναλλαγή είναι τόσο αφαιρετική, σαν να μην έγινε. Τα μετρητά εντυπώνονται, παράγουν συναισθήματα (χαρά, θυμό, θλίψη, αγωνία), αποτελούν, ακόμη, μέρος του οπτικού πολιτισμού μας.
Στην Ελλάδα, όπου οι αγκυλώσεις και οι καθηλώσεις εξιδανικεύονται και η πρόοδος είναι, κατ’ αρχάς, ύποπτη για δεινά και καταστροφές, το συμφέρον αποκτά διαστάσεις και διακλαδώσεις ψυχολογικές, ηθικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές. Ομως η άμυνα απέναντι στην πιστωτική κάρτα και η λατρεία των μετρητών συντηρούν και τρέφουν την παραοικονομία, είτε την ονομάσουμε νοοτροπία είτε ανομία. Το ίδιο πράγμα είναι.