Στιγμές τρέλας

3' 47" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Σε ένα μάλλον ξεχασμένο άρθρο που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Politics & Society, το 1972, ο Αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Ari Zolberg αναφερόταν σε ένα φαινόμενο που, αν και θεμελιώδες, παραμένει ιδιαίτερα δύσκολο να προσεγγιστεί και να αναλυθεί με αυστηρά επιστημονικό τρόπο. Ο τίτλος του άρθρου ήταν και το όνομα που ο Zolberg έδωσε στο φαινόμενο αυτό: «Στιγμές τρέλας» (Moments of Madness). Τι εννοούσε όμως με τον παράξενο αυτό όρο;

Την απάντηση μας τη δίνουν οι πρώτες γραμμές του άρθρου: «Αν η πολιτική είναι “η τέχνη του εφικτού”», γράφει ο Zolberg, «τότε πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε τις στιγμές εκείνες κατά τις οποίες οι πολίτες των σύγχρονων κοινωνιών βιώνουν καταστάσεις όπου τα πάντα φαίνονται εφικτά;». «Γνωρίζουμε με σιγουριά», πρόσθετε, «ποιες είναι αυτές οι στιγμές, γιατί όσοι τις βιώνουν έχουν έντονη συναίσθηση του πόσο ανεπανάληπτες είναι». Χρησιμοποιώντας ως αφορμή τα γεγονότα του γαλλικού Μάη του ’68, ο Zolberg διατρέχει την πρόσφατη γαλλική ιστορία για να αναρωτηθεί, τελικά, αν οι «στιγμές τρέλας» συνιστούν θετική ή αρνητική διατάραξη της καθημερινότητας, αν δηλαδή αποτελούν έναυσμα κατάρρευσης ή θεμελιώδους αλλαγής προς το καλύτερο.

Αναμφίβολα, οι δύο εβδομάδες που ζήσαμε αμέσως πριν και μετά το περυσινό δημοψήφισμα είχαν τον χαρακτήρα μιας τέτοιας «στιγμής τρέλας», γεμάτες φόβο, ένταση, αγωνία και αβεβαιότητα για την επόμενη μέρα. Πολλοί ήταν εκείνοι που έλπιζαν τότε πως οι στιγμές ήταν επαναστατικές, αν και δεν είχαν ιδέα για το πού ακριβώς θα οδηγούσαν τα πράγματα. Οι πιο ρεαλιστές από εμάς αντιλαμβάνονταν πως η κατάσταση μπορούσε εύκολα να εκτραπεί προς το χάος με άγνωστα και, πιθανότατα, δυσάρεστα αποτελέσματα. Και οι μεν και οι δε αντιλαμβάνονταν πως η η πιθανότητα ήταν μεγάλη να ξυπνήσουμε σε έναν τελείως διαφορετικό κόσμο από αυτόν που αφήσαμε πίσω μας την παραμονή. Οσοι έζησαν τις χαοτικές ημέρες του πραξικοπήματος της Κύπρου, της τουρκικής εισβολής στο νησί και της κατάρρευσης της δικτατορίας τον Ιούλιο του 1974 έκαναν λόγο για αντίστοιχη αίσθηση, μια «στιγμή τρέλας» όπου τα πάντα έμοιαζαν –αλλά και ήταν– εφικτά.

Τον τελευταίο καιρό υπάρχει έντονη η αίσθηση πως ολόκληρος ο δυτικός κόσμος βρίσκεται στο κατώφλι μιας τέτοιας «στιγμής τρέλας». Το δημοψήφισμα για την αποχώρηση ή όχι της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση, οι μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις στη Γαλλία για τα εργασιακά θέματα, η ανάδειξη του Ντόναλντ Τραμπ σε υποψήφιο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στις Ηνωμένες Πολιτείες και τα συνεχιζόμενα τυφλά τρομοκρατικά χτυπήματα σε Αμερική και Ευρώπη φαίνεται να σχηματοποιούν μια «στιγμή τρέλας», όπου ο ρους της καθημερινότητας διακόπτεται και τα πράγματα παίρνουν μια δυνητικά άγνωστη και επικίνδυνη τροπή. Ισχύει όμως κάτι τέτοιο;

Η απάντηση είναι πως δεν ισχύει απαραίτητα κάτι τέτοιο. Αν εξετάσει κανείς προσεκτικά την πορεία της τελευταίας εικοσαετίας, θα διαπιστώσει πως πολλές φορές η ανθρωπότητα έχει φτάσει κοντά σε στιγμές που μοιάζουν να είναι ιστορικά κομβικές αλλά που αποδεικνύονται εκ των υστέρων πολύ λιγότερο βαρύνουσες απ’ ό,τι αρχικά φαινόταν. Για παράδειγμα, η 11η Σεπτεμβρίου 2001 βιώθηκε ως στιγμή τρέλας, αλλά αποδείχθηκε, τελικά, πως, παρά την τραγικότητά της και τις σημαντικές της συνέπειες, δεν υπήρξε η απαρχή μιας νέας διεθνούς τάξης πραγμάτων. Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωσή μας με το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015, η πολιτική σημασία του οποίου αποδείχθηκε εντελώς επιφανειακή και αναντίστοιχη των συναισθημάτων που παρήγαγε.

Από αυτήν την άποψη, επομένως, ενώ είναι εντελώς δικαιολογημένη η μεγάλη ανησυχία που δημιουργούν οι τρέχουσες εξελίξεις, με προεξάρχον το δημοψήφισμα στη Βρετανία, από μόνες τους αυτές δεν αρκούν για να μας οδηγήσουν στο συμπέρασμα πως βαδίζουμε προς μιαν αναπόφευκτη καταστροφή. Πολλές φορές οι κρίσεις αυτές έχουν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα: Οδηγούν στην κινητοποίηση που είναι απαραίτητη για την ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιούργησαν την κρίση. Ακόμη δηλαδή και μια αρνητική εξέλιξη στο βρετανικό δημοψήφισμα θα μπορούσε να έχει θετικές επιπτώσεις στην υπόθεση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ή, απλά, θα μπορούσε να αποδειχθεί εξίσου ανώδυνη, τελικά, όσο το ελληνικό δημοψήφισμα. Είναι αδύνατον να γνωρίζει κάποιος εκ των προτέρων την έκβαση που θα έχουν τα πράγματα, γεγονός άλλωστε που οδηγεί στην αβεβαιότητα που κυριαρχεί.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως μπορούμε να εφησυχάζουμε. Κάθε άλλο! Και αυτό, γιατί στον αντίποδα των «στιγμών τρέλας» θα συναντήσουμε τον αργό και σταδιακό συνδυασμό των πολλών, μικρών, καθημερινών αποφάσεων στις οποίες κανείς δεν δίνει ιδιαίτερη σημασία όταν συμβαίνουν, ή των αποφάσεων εκείνων που ενώ είναι απολύτως αναγκαίες αναβάλλονται συνεχώς. Πρόκειται για αθόρυβα συμβάντα που, τελικά, έχουν καταλυτική συμβολή στη δημιουργία τεκτονικών αλλαγών. Πραγματικά, στις πολλές τέτοιες μικρές αποφάσεις και αναβολές θα πρέπει να αναζητήσει κανείς το πώς φθάσαμε στη χρεοκοπία του 2010 και όχι σε κάποια μεγαλειώδη «στιγμή τρέλας». Η προσοχή μας, λοιπόν, σε τέτοιες διαδικασίες θα πρέπει να είναι στραμμένη κυρίως.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή