Στη νέα φάση της πολιτικής ζωής όπου μπήκαμε, η κυβέρνηση έχει θέσει τις επενδύσεις στο κέντρο του αφηγήματός της για «δίκαιη ανάπτυξη». Αλλά ο όρος «επενδύσεις» καλύπτει πολύ διαφορετικές δραστηριότητες. Διαφέρουν τόσο στις προϋποθέσεις όσο και στο αποτέλεσμά τους.
Υπάρχουν επενδύσεις που γίνονται ακόμα και χωρίς καλούς θεσμούς και άλλες που δεν γίνονται χωρίς αυτούς. Υπάρχουν αυτές που απαιτούν πολλά χρόνια σχεδιασμού και υλοποίησης και άλλες που είναι υπόθεση μηνών. Μερικές που μπορούν να γίνουν μόνο από πολυεθνικές εταιρείες και άλλες που μπορούν να γίνουν από εγχώρια κεφάλαια.
Ορισμένες αυξάνουν τις εξαγωγές ή εκτοπίζουν τις εισαγωγές. Και στις δύο περιπτώσεις ενισχύουν την παραγωγική μηχανή και τη διατηρήσιμη ανάπτυξη. Ενώ κάποιες άλλες τονώνουν την απασχόληση μόνο βραχυπρόθεσμα. Μερικές δραστηριότητες έχουν ισχυρές διασυνδέσεις με άλλους κλάδους της εγχώριας οικονομίας, ενώ άλλες είναι χωριστές νησίδες. Τέλος, κάθε είδους επένδυση επιδρά στην κοινωνική σύνθεση και στις πολιτικές ισορροπίες με διαφορετικό τρόπο.
Εργα υποδομής: Οταν ξεκινήσει η κατασκευή, δημιουργούν γρήγορα θέσεις εργασίας. Αν η υποδομή αφορά σε πολλούς χρήστες, όπως ισχύει για τους δρόμους, το όφελος είναι ορατό για πολλούς ψηφοφόρους.
Για τους λόγους αυτούς είναι προσφιλές είδος για πολιτικούς, και κάνουν ό,τι μπορούν να εξασφαλίσουν τη χρηματοδότηση. Αλλά οι θέσεις εργασίας είναι προσωρινές μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο, ενώ η επίδραση στην ανάπτυξη συχνά είναι μικρή. Επιπλέον, στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες τα έργα υποδομής είναι η οικονομική βάση της διαπλοκής. Γι’ αυτό δεν προϋποθέτουν ευνομούμενο κράτος, ούτε καλό φορολογικό σύστημα, ούτε αποτελεσματική διοίκηση. Θα γίνουν ακόμα κι αν όλες οι άλλες επιχειρήσεις διώκονται. Εξ ου και από μόνα τους έχουν μικρή αξία.
Τουρισμός: Είναι ο μόνος μεγάλος εξαγωγικός κλάδος όπου μπορούν να γίνουν επενδύσεις γρήγορα. Εχει καλές διασυνδέσεις με την υπόλοιπη οικονομία. Επειδή στηρίζεται σε πλεονεκτήματα της φύσης, ο θερινός παραθαλάσσιος τουρισμός είναι ελκυστικός για επενδυτές ακόμα και με κακούς θεσμούς. Δεν εξαρτάται ιδιαίτερα από πολιτική προστασία και συντεχνιακά προνόμια, γι’ αυτό και είναι αντίβαρο στη διαπλοκή και στον κρατισμό. Αλλά η εποχιακή απασχόληση δεν αρκεί για να ζήσουν καλά οι περισσότεροι εργαζόμενοι, ενώ ο λιγότερο εποχιακός τουρισμός απαιτεί σε πολλά επίπεδα καλύτερο κράτος. Επιπλέον είναι επικίνδυνο να εξαρτάται η χώρα τόσο πολύ από έναν και μόνο εξαγωγικό κλάδο. Ενώ μπορούμε να προσδοκούμε και να θέλουμε νέες τουριστικές επενδύσεις, δεν θα πρέπει να θεωρούμε ότι θα είναι η ατμομηχανή για τη μελλοντική ανάπτυξη.
Βιομηχανία: Θα είναι το πιο πολύτιμο είδος επενδύσεων, αν συμβούν. Σε μία μετρίως αναπτυγμένη χώρα η βιομηχανία σημαίνει σχετικά καλές αμοιβές για τους εργάτες, απασχόληση επιστημόνων, ισχυρές διασυνδέσεις με την εγχώρια οικονομία, βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου. Είναι ανοιχτή στον κόσμο, επενδύει στο προσωπικό της, αποδίδει φόρους, επιδιώκει τη θεσμική σταθερότητα και την κοινωνική συνεργασία γιατί έχει ρίζες στην τοπική κοινωνία και δεν μετακινείται εύκολα. Αλλά για τον ίδιο λόγο απαιτεί καλούς θεσμούς: χαμηλή γραφειοκρατία, λογική και προβλέψιμη φορολογία, λίγες απεργίες, αξιόπιστες συγκοινωνίες. Χωρίς αυτά δεν θα είναι ανταγωνιστική διεθνώς. Γι’ αυτό και είναι απίθανο να δούμε πολλές νέες βιομηχανικές επενδύσεις, αν δεν αλλάξει ριζικά το πολιτικό και διοικητικό περιβάλλον.
Επιχειρήσεις της γνώσης: Αναφέρομαι σε επιχειρήσεις τεχνολογίας που παράγουν λογισμικό ή αξιοποιούν την πληροφορία με νέους τρόπους ή αναπτύσσουν νέα υλικά. Επίσης, σε υπηρεσίες επιστημόνων (ιατροί, μηχανικοί, γεωπόνοι) ή δημιουργών (σκηνοθέτες, διαφημιστές, σχεδιαστές) που ανταγωνίζονται σε διεθνείς αγορές. Καθώς και σε μονάδες ελαφριάς μεταποίησης με κάποια ειδική τεχνογνωσία ή ποιότητα, από τρόφιμα μέχρι ηλεκτρονικά. Η επένδυση είναι κυρίως σε ανθρώπους που ερευνούν, παράγουν, πωλούν ή συμβουλεύουν, χωρίς βαριές εγκαταστάσεις και εξοπλισμό. Είναι εταιρείες που μπορούν να σχηματιστούν γρήγορα, γιατί οι άνθρωποι έχουν εκπαιδευτεί ήδη, άδειες πολλές δεν απαιτούνται, τα απαιτούμενα κεφάλαια είναι λίγα. Δεν εξαρτώνται πολύ από την ποιότητα της δημόσιας διοίκησης και των υποδομών. Μερικές δεν έχουν ανάγκη από καλύτερα πανεπιστήμια ή από τα ερευνητικά ιδρύματα, αλλά θα ήταν πολύ περισσότερες αν αυτά λειτουργούσαν σωστά. Μπορούν να γίνουν από μεγάλες πολυεθνικές ή από μικρές τοπικές ομάδες. Σήμερα ο μεγάλος απωθητικός παράγοντας είναι η εξωφρενική φορολογία στα μεσαία εισοδήματα.
Από αυτά τα τέσσερα είδη επενδύσεων θα κριθεί μεσοπρόθεσμα η ανάπτυξη της οικονομίας και η κοινωνική διαστρωμάτωση και ο συνασπισμός εξουσίας που θα διαμορφωθεί. Οι οργανωμένες μονάδες με σταθερές θέσεις εργασίας και μικρή εξάρτηση από το κράτος διαμορφώνουν μεσαία τάξη ανοιχτή στον κόσμο και μετριοπαθείς φιλελεύθερες αξίες. Η εποχιακή απασχόληση και τα μικρομάγαζα που επιβιώνουν στα όρια της φτώχειας είναι το φυτώριο της δημαγωγίας και του διχασμού. Η καινοτομία παράγει σταδιοδρομίες ελπίδας αλλά και ρίσκου, με ακαθόριστα ακόμα κοινωνικά αποτελέσματα. Είναι όμως ο κύριος άξονας ανάπτυξης που έχουμε στη διάθεσή μας. Οι εργολάβοι του κράτους προσφέρουν αναγκαίο έργο, αλλά δυνητικά είναι ο πυρήνας μιας ολιγαρχικής κοινωνίας.
Η κυβέρνηση φαίνεται να έχει σχέδιο μόνο για τις επενδύσεις υποδομής. Τη βιομηχανία και τις επιχειρήσεις γνώσης τις αποτρέπουν οι φόροι και ο κρατικός μηχανισμός. Η ανάπτυξη που οραματίζεται ο κ. Τσίπρας, αν υπάρξει, θα είναι εξαιρετικά άδικη.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στην εταιρεία επιχειρηματικών συμμετοχών Openfund.