Ο αντιρασιοναλισμός δεν είναι νέο φαινόμενο στον δυτικό κόσμο. Ο Ρομαντισμός του 19ου αιώνα υπήρξε μια ισχυρή αντίδραση στον Διαφωτισμό που είχε αναστατώσει την Ευρώπη με τουλάχιστον τέσσερις μεγάλες επαναστάσεις (1789, 1830, 1848) συμπεριλαμβανομένης και της αμερικανικής του 1776.
Ο σημερινός αντιρασιοναλισμός, αγκαλιά με τον λαϊκισμό, παρουσιάζει ένα πρωτοφανές ζευγάρι ανοησίας και αναστάτωσης. Ο Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ αποδεικνύει σε κάθε προεκλογική του εκδήλωση ότι το κοινό του δεν δίνει σημασία στις αντιφάσεις των λόγων του, ούτε στο ανύπαρκτο περιεχόμενό τους. Οι πιστοί του προσέρχονται για να αποδείξουν ότι ο εκλεκτός τους κατανοεί τον πόνο τους, ασχέτως αν δεν προσφέρει λύσεις για τα προβλήματά τους. Πρόκειται για ένα πολιτικό τσίρκο στο οποίο μοναδικό θέαμα είναι ο ίδιος και θύματα οι θεατές του που δείχνουν τις αδύναμες γροθιές τους στο κράτος που τους βασανίζει και τους ψεκάζει. (Εδώ εμφανίζεται η ημέτερη αντίληψη περί ψεκασμού.)
Στην Ευρώπη του Μπέπε Γκρίλο, του Φάρατζ, των Ανεξαρτήτων Ελλήνων και των καραγκιόζηδων του πάλαι ποτέ ανατολικού μπλοκ, όλα είναι πιθανά. Η έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε. δικαιώνει όσους φοβούνται την επίδραση του λαϊκισμού στην ευρωπαϊκή πολιτική.
Μέσα στον κυβερνητικό μας συνασπισμό, πέραν των ΑΝΕΛ, διακρίνονται κατά καιρούς άτομα που υπονομεύουν τη λογική με εκρήξεις του θυμικού και συμπεριφορές που παραπέμπουν σε διαταραχές πάσης μορφής. Υστερούν όλοι αυτοί του Τραμπ και του Μπέπε Γκρίλο, γιατί δεν προσφέρουν ψυχαγωγία. Τα δάκρυα μετανοίας του Σπίρτζη, οι απειλές σωματικής βίας του Πολάκη και οι ολοκληρωτικές εκδρομές της φαντασίας του Α. Νεφελούδη δεν είναι καν διασκεδαστικά φαινόμενα. Και όμως όλα αυτά, μαζί με τις ανεξήγητες πράξεις βίας του κ. Φίλη κατά της εκπαίδευσης, δεν φαίνεται να αγγίζουν κανέναν ιδιαίτερα. Βέβαια η δημοτικότητα των κυβερνώντων χάνει πόντους και ορισμένοι υπουργοί προπηλακίζονται, όμως ο παραλογισμός που υπαγορεύει τις περισσότερες από τις κυβερνητικές αποφάσεις περνάει ως τέτοιος απαρατήρητος.
Οι αντιρασιοναλιστές συνεννοούνται ακόμα και αν τους χωρίζει ο Ατλαντικός. Ενώ ο πρόεδρος Ομπάμα συνιστούσε στους Βρετανούς να κάτσουν στα αυγά τους, ο Τραμπ συμφωνεί με τον Φάρατζ ότι το έθνος προηγείται και ότι συμφέρον του είναι να φύγει από κάθε καταναγκασμό, ακόμα και εκείνους που υπόσχονται ένα θετικό ισοζύγιο ανάμεσα στο κέρδος και στο κόστος.
Βρισκόμαστε άραγε σε εποχή έκπτωσης της λογικής στις πολιτικές αποφάσεις; Ποιες περιπτώσεις της Ιστορίας έρχονται στον νου όταν καίριες αποφάσεις ελήφθησαν υπό την επήρεια του κάματου ή του θυμικού; Οι εκλογές του 1920 οι οποίες έδιωξαν για μεγάλο διάστημα τον Ελευθέριο Βενιζέλο από την πολιτική και έφεραν την Ελλάδα στην καταστροφή του 1922. Η απόφαση του ΚΚΕ να μη λάβει μέρος στις εκλογές του 1946 και να οδηγήσει τους Ελληνες στον μεγάλο εμφύλιο (1946-49). Η στροφή του Ανδρέα Παπανδρέου κατά του πατέρα του όταν εκείνος επιχείρησε να συνεννοηθεί με τον Κωνσταντίνο Β΄ και με την αντιπολίτευση για να εξασφαλίσει ειρηνικές εκλογές το 1967, με αποτέλεσμα να έρθει η δικτατορία των συνταγματαρχών. Το δημοψήφισμα του 2015 στο οποίο πλειοψήφησε το «Οχι» αλλά η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ επέβαλε το «Ναι». Ολοι οι παραλογισμοί έχουν κάποια λογική εξήγηση, όμως ο αντίκτυπός τους στην Ιστορία είναι πάντα συντριπτικός. Οι ιστορικοί της αρχαιότητας γνωρίζουν ότι η σικελική εκστρατεία, που έκρινε το αποτέλεσμα του πελοποννησιακού πολέμου υπέρ της Σπάρτης και κατέστρεψε την Αθήνα, ήταν προϊόν αλλεπάλληλα λανθασμένων αποφάσεων.
Οταν ο Κάρολος Μαρξ στην αλληλογραφία του με τον Φρειδερίκο Ενγκελς μοιραζόταν με αυτόν την ανησυχία του μήπως η Ρωσία με την ανάμειξή της στις ευρωπαϊκές εξελίξεις κατέστρεφε τις προοπτικές της εργατικής επανάστασης, εννοούσε ότι μια χώρα αγροτική και οπισθοδρομική θα αποτελούσε τροχοπέδη σε οποιαδήποτε ριζοσπαστική αλλαγή. Παρά ταύτα ο Λένιν αγνόησε την προειδοποίηση του μέντορά του και επέσπευσε τη σοβιετική επανάσταση. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Η συγκέντρωση τόσης εξουσίας σε λίγα άτομα, προκειμένου να εκβιάσουν το μπολσεβικικό τους όραμα σε απροετοίμαστο κοινωνικό βιότοπο, προκάλεσε εγκλήματα σε κλίμακα χωρίς προηγούμενο. Κάτι ανάλογο προέκυψε όταν ο Χίτλερ εξεβίασε το δημοψήφισμα που του επέτρεψε να συγκεντρώσει, εκτός από τις εξουσίες του πρωθυπουργού, και την ισχύ του προέδρου της Γερμανικής Δημοκρατίας. Το δημοψήφισμα τον έκανε δικτάτορα και όχι οι προηγούμενες εκλογές.
Μήπως ξαναζούμε στον δυτικό κόσμο μας τον αντιρασιοναλισμό που οδήγησε στους δύο παγκόσμιους πολέμους; Το μάθημα από τις δύο θεομηνίες είναι ότι ο εθισμός στον παραλογισμό συμβαίνει στις κοινωνίες χωρίς να καταλάβουν εγκαίρως το τίμημα που τους επιφυλάσσει το μέλλον.
*Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ.