Η λεγόμενη light Αριστερά αυτό δεν το κατάλαβε ποτέ, εν αντιθέσει με την κομμουνιστική: ότι σοβαρή χώρα χωρίς σοβαρό κράτος δεν γίνεται. Δεν είναι υπερβολή (κι αν είναι, είναι συγχωρητέα) ότι η δημιουργία μηχανισμού διοίκησης του κράτους –γραφειοκρατίας, αν δεν σας φοβίζει ο όρος– είχε για την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού σημασία ανάλογη με εκείνη της ανακάλυψης του τροχού.
Τη γραφειοκρατία, όπως την καταλαβαίνουμε σήμερα, ανακάλυψαν οι Κινέζοι τον 6ο με 7ο αιώνα μ.Χ., όταν τα διάφορα βασίλεια της Κίνας ενοποιήθηκαν υπό τον μεγάλο αυτοκράτορα με το όνομα Γουέντι. (Με τέτοιο όνομα, θέλω να πιστεύω ότι αγαπημένο του χρώμα ήταν το φούξια και αγαπούσε να το συνδυάζει με το ροζ…) Οι διάδοχοί του –των οποίων τα ονόματα δεν έχουν γούστο– καθιέρωσαν τις γραπτές εξετάσεις για την εισαγωγή στη δημόσια υπηρεσία. Το έκαναν προκειμένου να απαλλάξουν τη δημόσια διοίκηση από τις οικογένειες των ευγενών, οι οποίοι διέβρωναν συστηματικά την κεντρική εξουσία προς όφελος της τοπικής, που ήταν η δική τους.
Σε αυτές τις πρώτες σύγχρονες εξετάσεις, οι υποψήφιοι εξετάζονταν στους κλασικούς (της κινεζικής σοφίας και φιλολογίας, εννοείται) και το ποσοστό των εισακτέων, σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, ήταν μικρότερο και από 1% κάποιες φορές. Το γόητρο μιας θέσης στο δημόσιο της δυναστείας Σούι ήταν τέτοιο, ώστε οι υποψήφιοι προετοιμάζονταν χρόνια ολόκληρα – όπως σήμερα τα παιδιά για τα πανεπιστήμια: με ιδιαίτερα, γονείς στα όρια νευρικής κρίσης και όλα τα συμπαρομαρτούντα. Πολλοί έδιναν ξανά και ξανά τις εξετάσεις, η δε φιλολογία των Κινέζων βρίθει από κωμικοτραγικές ιστορίες αιωνίων υποψηφίων.
Εχω διαβάσει σε βιβλίο του ιστορικού Ιαν Μόρις ότι οι Βρετανοί αντέγραψαν ενσυνειδήτως το κινεζικό σύστημα, όταν και αυτοί εισήγαγαν τις γραπτές εξετάσεις για την υπηρεσία στο Δημόσιο – εξετάσεις, σημειωτέον, στους κλασικούς του δυτικού πολιτισμού: Ελληνες και Λατίνους. Αυτό συνέβη το 1880, στην ακμή της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, τότε που «ο ήλιος δεν έδυε ποτέ». Εκτοτε, ο εκσυγχρονισμός της δημόσιας διοίκησης στη Βρετανία δεν έπαψε ποτέ και οι δημόσιοι υπάλληλοι απέκτησαν τέτοια δυνατότητα άσκησης επιρροής στην πολιτική, ώστε η σατιρική τηλεοπτική σειρά «Yes Minister» να αποδίδει την πραγματικότητα. Το ξέρουν, όμως, καλά οι λάτρεις της σειράς ότι αυτός ο κραταιός μηχανισμός χωρίς καθόλου οδηγίες από την πολιτική ηγεσία, ακόμη και τις οδηγίες του ελαφρόμυαλου Τζιμ Χάκερ της σειράς, δεν μπορεί να κάνει πολλά. Και στην περίπτωση του Brexit δεν έκανε τίποτε.
Ασφαλέστερος δείκτης της φρικτής επιπολαιότητας του Ντέιβιντ Κάμερον –την οποία η χώρα του θα πληρώνει για χρόνια– είναι η περίεργη απραξία της δημόσιας διοίκησης στη Βρετανία έναντι του ενδεχομένου να χαθεί το δημοψήφισμα από τον πρωθυπουργό. Το μόνο που έκανε η φυλή του τηλεοπτικού σερ Χάμφρι Απλμπι ήταν να ετοιμάσει, όπως της παρήγγειλε η κυβέρνηση, ένα «White Paper», δηλαδή μια γενική, τεχνοκρατική χαρτογράφηση των δυνατοτήτων οι οποίες θα προσφέρονταν στη Βρετανία σε περίπτωση εξόδου από την Ενωση.
Το επόμενο βήμα θα ήταν να ζητήσει η κυβέρνηση από τα υπουργεία «decision papers», δηλαδή συγκεκριμένες προτάσεις, ώστε να επιλέξει. (Παρεμπιπτόντως, αξίζει να σκεφθούμε για λίγο πόσο διαφορετικά λειτουργεί το δικό μας σύστημα…) Είτε επειδή πίστευε ότι θα κερδίσει είτε επειδή απέφευγε να σκεφθεί σοβαρά την περίπτωση της ήττας (το ίδιο κάνει ό,τι και αν ήταν), ο Κάμερον δεν ζήτησε ποτέ προτάσεις από τα υπουργεία του για την προάσπιση των συμφερόντων της χώρας μετά το Brexit.
Εν ολίγοις, αρίστευσε στη στρατηγική ο Κάμερον: και διάλεξε να δώσει μια μάχη χωρίς να έχει διασφαλίσει πως θα την κερδίσει και δεν είχε σχέδιο για την περίπτωση ήττας. Υπάρχει –και σίγουρα την έχετε ακούσει– μια ρήση που αποδίδεται στον Γουέλινγκτον και την οποία στην πραγματικότητα ποτέ δεν είπε: ότι η μάχη του Βατερλώ κερδήθηκε στα «playgrounds» (τα πεδία των αθλοπαιδιών) του Ιτον. Λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι ο Κάμερον είναι απόφοιτος του Ιτον, ίσως μπορούμε με περισσότερη βεβαιότητα να πούμε ότι η μάχη του Brexit χάθηκε στα πεδία των αθλοπαιδιών του Ιτον. Μπορούμε, διότι εξίσου σημαντικό ρόλο στη μάχη, αλλά από την αντίθετη πλευρά, είχε ο Μπόρις Τζόνσον, που και αυτός είναι απόφοιτος του Ιτον. Στοιχειώδες, αγαπητέ Γουότσον…
Και τι έγινε;
Κάθε φορά που βγαίνουν τα νέα στοιχεία του ΟΟΣΑ, η ίδια ιστορία. Και φέτος, τα στοιχεία δείχνουν, όπως ίσως διαβάσατε στο χθεσινό φύλλο της «Κ», ότι η δημόσια εκπαίδευση προσφέρει ρηχή γνώση. Το 26,5% των ενηλίκων έχει πολύ χαμηλό επίπεδο στην κατανόηση κειμένου, ενώ ο μέσος όρος στις χώρες του ΟΟΣΑ είναι 18,9%.
Σύμφωνοι, έτσι είναι εφόσον το λέει ο ΟΟΣΑ. Ομως, εν αντιθέσει προς τις άλλες χώρες του ΟΟΣΑ, οι απόφοιτοι της δημόσιας και δημοκρατικής εκπαίδευσης στην Ελλάδα έχουν άλλες πολύτιμες γνώσεις, που αντισταθμίζουν το συλλάβισμα. Μαθαίνουν, π.χ., από νωρίς ότι μπορείς να πληρώσεις για να γίνει η δουλειά (ιδιαίτερο με δάσκαλο του σχολείου, λέγεται). Μαθαίνουν επίσης ότι αληθινή δημοκρατία σημαίνει να δουλεύεις λιγότερο και να πληρώνεσαι περισσότερο· ότι το πολίτευμα αυτό, που οι Ελληνες επινόησαν, βασίζεται στα περίφημα κεκτημένα· ότι τα κεκτημένα είναι αιώνια και ακατάλυτα· ότι, γι’ αυτό, όταν δεν μπορείς να τα πληρώνεις ο ίδιος, πρέπει να σου τα πληρώνουν κάποιοι άλλοι.
Μια χαρά δεν είμαστε με αυτά που μαθαίνουμε; Εχουμε διαλέξει ελεύθερα μια κομμουνιστική κυβέρνηση, που όμως δεν μπορεί να εφαρμόσει αυτά που πιστεύει και αισίως διανύουμε τον έκτο χρόνο επιτροπείας, χωρίς ορατή ελπίδα ανάκαμψης, μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον που γίνεται όλο πιο απρόβλεπτο και επικίνδυνο. Τι άλλο θέλουμε πια; Οι Ελληνες είμαστε πολύ έξυπνοι για να διαβάζουμε. Πόσο εξυπνότεροι να γίνουμε δηλαδή;