Είχα να αισθανθώ έτσι από τη συνέντευξη με τον Κλίντον – άλλου μεγέθους βέβαια εκείνο το κάζο, αλλά το αίσθημα του εξευτελισμού πάντα ίδιο. Εννοώ το «αστείο», που απέδωσαν οι έγκυροι Financial Times στον Αλέξη Τσίπρα. Είπε στους άλλους ηγέτες ότι ψηφοφορίες όπως αυτή του Brexit είναι εύκολες. Εχεις δύο επιλογές, εξήγησε, αν δεν είναι η μία θα είναι η άλλη, οπότε προετοιμάζεσαι και για τις δύο. Εξεπλάγη, κατέληξε, πώς οι Βρετανοί την πάτησαν έτσι. Το ρεπορτάζ των FT αναφέρει ότι οι άλλοι παρόντες στη σύνοδο ξέσπασαν σε γέλια.
Οποιος έχει στοιχειώδη αντίληψη της ειρωνείας, καταλαβαίνει αμέσως ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες γέλασαν όχι μόνο εις βάρος των Βρετανών, αλλά και των Ελλήνων. Διότι κάθε αστείο έχει και τη διάσταση «ποιος το λέει». Αναπόφευκτα, λοιπόν, το αστείο περιείχε και την υπόμνηση της «kolotoumba» (όπως πάλι οι FT είχαν γράψει τον εύηχο όρο, ο οποίος αποτελεί την τελευταία μείζονα προσθήκη στην ορολογία της πολιτικής εν Ελλάδι).
Είναι γνωστό ότι μετά το Brexit και την αποτυχία του Ποδέμος, η κυβέρνηση έχει φοβηθεί, καθώς αντιλαμβάνεται πως τα δύο γεγονότα εξασθενίζουν αυτόματα τη διαπραγματευτική θέση στην Ευρώπη μιας αριστερής κυβέρνησης, η οποία βασικά κοροϊδεύει. Θα μπορούσε λοιπόν να ήταν ενδόμυχη πρόθεση του Ελληνα πρωθυπουργού να πει στους Ευρωπαίους ότι «είμαι μαζί σας». Πάντως, έχει σημασία ότι διάλεξε να εξευτελίσει τον εαυτό του (και τη χώρα του), προκειμένου να γίνει αρεστός. Είναι ίσως μία άλλη όψη του κυνισμού, του θράσους και της αναισθησίας που χαρακτηρίζουν τον Αλ. Τσίπρα όταν αγωνίζεται για την πολιτική επιβίωσή του.
Οι ομοιότητες μεταξύ ελληνικού και βρετανικού δημοψηφίσματος είναι βαθύτερες από τον κυνισμό και το θράσος των πρωταγωνιστών. Η καλύτερη ανάλυση που γνωρίζω είναι ενός Βρετανού φίλου, ο οποίος είναι καθηγητής της Λογικής σε παλαιό εκπαιδευτικό ίδρυμα και, συγχρόνως, ιερωμένος. (Μεθοδιστής, αν αυτό σημαίνει κάτι…) Ισως λόγω της προσωπικής αντίφασης που υποδηλώνει η διπλή ιδιότητά του, πάντως λόγω της ελληνομάθειάς του, ο άνθρωπος αυτός παρακολουθεί τα ελληνικά πράγματα σε εντυπωσιακό βάθος. Μου έστειλε το εξής πόνημα, που σας παρουσιάζω μεταφρασμένο:
«1. Και τα δύο δημοψηφίσματα προσέφεραν μια επιλογή ανάμεσα σε ένα συγκεκριμένο γνωστό (πρόταση σωτηρίας για την Ελλάδα, παραμονή στην Ε.Ε. για τη Βρετανία) και σε ένα άγνωστο ή, στην καλύτερη περίπτωση, υποθετικό. Στην περίπτωση της Ελλάδας, ήταν ένα ανοικτό “Οχι”, που επέτρεπε κάθε μετέπειτα πορεία. Στη Βρετανία, ήταν η επιλογή “Φεύγουμε”, η οποία όμως ήταν κενή συγκεκριμένου νοήματος, διότι μπορούσε να συνεπάγεται πολλά περαιτέρω, κανένα των οποίων δεν αφήνει άθικτα τα βρετανικά συμφέροντα. Συνεπώς το “Φεύγουμε” των Βρετανών ήταν όσο ασαφές και αόριστο ήταν το “Οχι” των Ελλήνων.
2. Ούτε οι υποστηρικτές του “Φεύγουμε” ούτε εκείνοι του “Οχι” παρουσίασαν θετική επιχειρηματολογία και δεν είχαν λόγο: αγωνίζονταν για μια αόριστη επιλογή. Αποτέλεσμα αυτού ήταν ότι και στα δύο δημοψηφίσματα το δεδομένο γνωστό (“Μένουμε”, “Ναι”) στοχοποιήθηκε εύκολα και στις δύο περιπτώσεις με το ίδιο κέντρο στον στόχο: την Ε.Ε. Η εναλλακτική επιλογή (“Φεύγουμε”, “Οχι”) δεν μπορούσε να γίνει στόχος με ανάλογο τρόπο, διότι ήταν αόριστη.
3. Οι υποστηρικτές του γνωστού (της θετικής ψήφου) και στις δύο περιπτώσεις ντράπηκαν να υποστηρίξουν το αντικείμενο της επιλογής τους. Στην Ελλάδα δεν υπήρξε καμπάνια για την υποστήριξη της πρότασης για το bail-out, όπως δεν υπήρξε και στη Βρετανία καμπάνια για τα οφέλη της κοινής αγοράς και της ελευθερίας κίνησης ανθρώπων και κεφαλαίων. Επομένως, οι πλευρές του “Μένουμε” και του “Ναι” περιορίστηκαν να παρουσιάζουν μια περίπλοκη και πολύ γενική θέση περί του “κινδύνου” των αντιθέτων επιλογών.
4. Οι ετυμηγορίες και των δύο δημοψηφισμάτων, συνεπώς, ήταν άνευ νοήματος: το αποτέλεσμα δεν σήμαινε τίποτε ως προς το τι επρόκειτο να συμβεί μετά, αλλά μόνον ως προς το τι δεν επρόκειτο να συμβεί. Για μεν τη Βρετανία περιέχει μια ποικιλία αντικρουόμενων δυνατοτήτων, για δε την Ελλάδα περιείχε ώς και την αναίρεσή του, το “Ναι”, όπως και συνέβη.
5. Και στα δύο δημοψηφίσματα, τα αποτελέσματα περιείχαν έναν ηθικό κίνδυνο για την Ε.Ε. Η επιβράβευση της Ελλάδας για τη στροφή της θα σήμαινε την επιβράβευση της τακτικής των απειλών. Ανάλογος είναι ο κίνδυνος που θέτει για την Ε.Ε. και το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος, εφόσον η Ε.Ε. υποχωρήσει στις απαιτήσεις των Βρετανών. Καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν προτίθεται να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις εμπορικής συμφωνίας προτού η ίδια η Βρετανία ενεργοποιήσει το άρθρο 50 της συνθήκης, ώστε να αρχίσει η πίεση του χρονικού διαστήματος των δύο ετών να μετράει εις βάρος των Βρετανών, δεδομένου ότι μετά την εκπνοή της προθεσμίας αυτής η μόνη επιλογή για τους Βρετανούς θα είναι είτε μια συμφωνία τύπου Νορβηγίας είτε καθόλου συμφωνία και προσφυγή στον Διεθνή Οργανισμό Εμπορίου.
Συμπερασματικά, Ελλάδα και Βρετανία έκαναν δημοψηφίσματα, στα οποία επικράτησαν οι κενές νοήματος επιλογές. Και οι δύο χώρες δεν αντιμετωπίζουν άλλη αξιόπιστη επιλογή πλέον παρά να επαναπροσδιορίσουν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματός της η καθεμία, κατά τρόπο ώστε να πλησιάζει τη θέση που απορρίφθηκε. Εσείς το κάνατε, με σχετική επιτυχία. Εμείς να δούμε…».
Αυτά μου γράφει ο Βρετανός φίλος και τα βρίσκω εύστοχα. Τόσο ώστε τολμώ να συμπληρώσω την πρότασή του για την πατρίδα του με εκείνη ενός άλλου φίλου που ζει και αυτός στη Βρετανία, αν και Ελληνας: η Βουλή των Κοινοτήτων να συστήσει την αρμόδια επιτροπή, ώστε να ανακηρύξει το Brexit επαχθές, απεχθές, επονείδιστο και μη βιώσιμο. Αντε, επιτέλους, για να τελειώνουμε κάποτε!