Τώρα τελευταία οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και οι πρωθυπουργοί πέφτουν πριν από την ώρα τους. Στη χώρα μας αυτή την κατάσταση τη βιώνουμε έντονα από το 2009. Σε αυτά τα χρόνια διεξήχθησαν πέντε βουλευτικές εκλογές και άλλαξαν πέντε πρωθυπουργοί. Δηλαδή, μία εκλογή και ένας νέος πρωθυπουργός κάθε ενάμιση χρόνο.
Από εκεί που για δεκαετίες είχαμε από τρία έως πέντε κόμματα στο Κοινοβούλιο, τώρα έχουμε οκτώ και κανείς δεν ξέρει τι μας ξημερώνει στο μέλλον. Ενώ είχαμε συνηθίσει οι εκλογές να διεξάγονται κάθε 3-4 χρόνια και κάθε κόμμα να μένει 7-8 έτη συνεχώς στην εξουσία, τώρα πάνω στον χρόνο συζητάμε για εκλογές. Εν ολίγοις, η ελληνική πολιτική σκηνή έχασε (προσωρινά ή μόνιμα, ο καιρός θα δείξει) το χαρακτηριστικό που διατηρούσε επί 35 περίπου χρόνια: τη σταθερότητα.
Οποιος νομίζει πως η ρευστότητα αυτή είναι κυρίως ελληνικό φαινόμενο κάνει λάθος. Στην Ευρώπη παρατηρείται επίσης το ίδιο. Η παραίτηση του Κάμερον έναν περίπου χρόνο μετά τη θριαμβευτική επανεκλογή του είναι η τελευταία πράξη σε έναν μακρύ κατάλογο αναταράξεων. Στην Ισπανία, έκλεισαν εννέα μήνες χωρίς κυβέρνηση και αφού προηγήθηκαν δύο εκλογές σε διάστημα μερικών μηνών. Στην Ιταλία, ο πρωθυπουργός Ρέντσι ύστερα από μόλις δυόμισι χρόνια στο τιμόνι της χώρας αισθάνεται δημοσκοπική ανασφάλεια. Στη Γαλλία, οι περισσότεροι στοιχηματίζουν πως ο πρόεδρος Ολάντ δεν θα είναι καν στον δεύτερο γύρο στις επόμενες προεδρικές εκλογές. Στην Αυστρία, η ευρωσκεπτικιστική άκρα Δεξιά βρέθηκε ένα εκατοστό πριν από την προεδρία της χώρας. Στην πρώην Ανατολική Ευρώπη χάνουμε τον λογαριασμό, καθώς, με εξαίρεση την Ουγγαρία, το πολιτικό σκηνικό αλλάζει υπερβολικά γρήγορα. Κόμματα ανύπαρκτα έως πρόσφατα τώρα διαδραματίζουν πολιτικό ρόλο. Ακόμη και στα πιο ήρεμα γερμανικά νερά εμφανίστηκαν αναταράξεις που μπορούν να αποδειχθούν σημαντικές στο μέλλον.
Οι εκλογές και τα δημοψηφίσματα στην Ευρώπη μοιάζουν πλέον με πάρτι στα οποία οι συμμετέχοντες ξεφαντώνουν όλο το βράδυ και το πρωί δεν θυμούνται τι έχουν κάνει την προηγουμένη. Η διακυβέρνηση αποδεικνύεται μια δύσκολη τέχνη ισορροπίας με συχνές πτώσεις του σχοινοβάτη.
Γιατί, όμως, οι πολίτες αρέσκονται να βλέπουν τις κυβερνήσεις τους να πέφτουν και χαίρονται να αλλάζουν τους πρωθυπουργούς τους; Ποιο είναι, άραγε, το πρόβλημα και οι πολίτες βρίσκουν ικανοποίηση στο να αποδοκιμάζουν με την πρώτη ευκαιρία αυτούς τους πολιτικούς που πρόσφατα υποστήριξαν;
Οπως επισημαίνει ο πολιτικός επιστήμονας Ιβάν Κράστεφ στο άρθρο του «From politics to protest» (2014), αυτό οφείλεται βασικά στο γεγονός ότι οι πολίτες δεν έχουν πλέον μεγάλες προσδοκίες από τις κυβερνήσεις τους και τις εκλογές. Καθώς οι κυβερνήσεις περιορίζονται στην εφαρμογή πολιτικών από το ευρύτερο διεθνές πλαίσιο και η διαίρεση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς έχει απολέσει την παλιά της σημασία, οι πολιτικοί μοιάζουν υπερβολικά πλέον μεταξύ τους. Οι αριστεροί κυβερνούν σαν δεξιοί στην οικονομία και στην εξωτερική πολιτική και οι δεξιοί προσποιούνται τους αριστερούς σε κοινωνικά θέματα, λόγω της κυριαρχίας του «πολιτικά ορθού».
Την ίδια στιγμή, οι πολίτες είναι καλύτερα πληροφορημένοι και η γνώμη τους διαχέεται πολύ περισσότερο από πριν. Μέσω των νέων τεχνολογιών, κάθε εκλογέας μπορεί να αποκτά πρόσβαση σε απίστευτο όγκο πληροφοριών (βλέπε WikiLeaks) που παλαιότερα ούτε καν θα διανοείτο και μπορεί, μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, να επηρεάζει τεράστιο αριθμό ανθρώπων. Ομως ο εκδημοκρατισμός της πληροφορίας και του δημόσιου λόγου, από τη μια, και οι μικρές διαφορές μεταξύ των κομμάτων που εναλλάσσονται στην εξουσία, από την άλλη, παράγουν παράδοξα και αντιφατικά αποτελέσματα.
Ενα από τα παράδοξα αυτής της κατάστασης, σύμφωνα με τον Κράστεφ, είναι το ότι οι εκλογές εξελίσσονται σε ένα τελετουργικό ταπείνωσης των κυβερνώντων. Οι εκλογές μοιάζουν με talent show, με το Χ-Factor, όπου στο τέλος της βραδιάς οι θεατές περιμένουν να δουν ποιος θα αποχωρήσει. Κάθε ανακολουθία, κάθε λάθος στηλιτεύεται. Οποιος πολιτικός κάνει τα περισσότερα ή τα πιο κρίσιμα λάθη χάνει. Οι πολιτικές ηγεσίες εναλλάσσονται στην πολιτική σκηνή με μεγάλη ταχύτητα, παρόμοια με αυτήν των reality shows.
Η απειλή της αστάθειας δεν προκαλεί πανικό σε μεγάλο τμήμα των ψηφοφόρων. Καθώς οι πολίτες δεν δημιουργούν πλέον δεσμούς μακράς διάρκειας με τα πολιτικά κόμματα, δεν βλέπουν την ψήφο τους ως ένα είδος κοινωνικού συμβολαίου με την διακυβέρνηση. Η ψήφος βιώνεται, για πολλούς, ως μια απολαυστική πράξη τιμωρίας των κυβερνώντων ή επίδειξης χλευασμού έναντι των καθιερωμένων. Πάντα υπήρχαν τέτοιοι ψηφοφόροι, αλλά τώρα φαίνεται πως το φαινόμενο διευρύνεται σημαντικά. Οι πολίτες ψηφίζουν για να αποδοκιμάσουν, να χλευάσουν ή να προκαλέσουν, όπως το κάνουν, σχεδόν κάθε μέρα, στο Facebook και στο Twitter.
Ο κόσμος μας αλλάζει γρήγορα. Οι πολιτικές δυναμικές που αναπτύσσονται είναι συχνά ακατανόητες, ιδίως για όσους σκέφτονται με τις νοητικές δομές και τις ψυχολογικές αναζητήσεις προηγούμενου αιώνα.
*Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα.