Ποιος τολμούσε να πει κάτι εναντίον του στρατού, όταν στο λύκειο υπήρχε μάθημα στρατιωτικών, το οποίο το δίδασκαν υψηλόβαθμοι ένστολοι;» Ο Πέτρος Μάρκαρης έζησε τα πρώτα 23 χρόνια της ζωής του στην Κωνσταντινούπολη. Ηρθε στην Αθήνα αρχές του ’60 και έκτοτε οι δεσμοί του παραμένουν ισχυροί. «Η Πόλη είναι η πατρίδα μου», λέει, περιγράφοντας τις «τρομερές αλλαγές» μιας κοινωνίας που τη γνώρισε με 1,5 εκατ. πληθυσμό και τώρα είναι «16 ή 18, δεν μπορούν να προσδιορίσουν ακριβώς».
Του τηλεφώνησα στοιχειωμένη από τις εικόνες της διαπόμπευσης των Τούρκων φαντάρων και το λιντσάρισμα ενός Κούρδου στρατιώτη, που θεωρήθηκαν συνεργοί των πραξικοπηματιών. Οι φωτογραφίες με τον δημόσιο εξευτελισμό φαντάρων κάνουν τον γύρο του κόσμου, δεν σταματούν να αναπαράγονται. Πώς «χωρούν» αυτές οι εικόνες σε μια χώρα που διεκδικεί την ένταξή της στην Ευρώπη;
Ο συγγραφέας Π. Μάρκαρης αναφέρεται συχνά στην Τουρκία. Παρακάμπτω τα αρχικά του τηλεφωνήματος, περί των ερωτημάτων γύρω από το πραξικόπημα και το πόσο ενισχυμένος βγαίνει ο Ερντογάν, και εστιάζω στην προσωπική αφήγηση: «Μεγάλωσα σε μια Τουρκία που ο στρατός δεν ήταν απλώς στο απυρόβλητο. Ηταν το ίνδαλμα του μέσου Τούρκου. Η σχέση αυτή έχει μετατραπεί σε μίσος. Εκείνο που μου κάνει εντύπωση είναι ότι το μίσος αυτό δεν εκφράζεται μόνο υπέρ του Ερντογάν αλλά και απέναντι στις ένοπλες δυνάμεις. Εχουν συλλάβει και απομακρύνει χιλιάδες στρατιωτικούς. Κανείς δεν θα τολμούσε να το κάνει αυτό στο παρελθόν. Θα έβρισκε την κοινωνία απέναντί του. Ο αρχικός θαυμασμός έχει μετατραπεί σε απέχθεια. Προφανώς συνέβαλαν λάθη του κεμαλικού καθεστώτος, που είχε σπρώξει σε πολίτες β΄ κατηγορίας τους πιστούς Τούρκους της Ανατολής, στους οποίους ο Ερντογάν πρόσφερε αναγνώριση. Ανθρωποι της δικής μου ηλικίας που έχουν ζήσει πολλά πραξικοπήματα –και κυρίως του Εβρέν– λένε ότι ακόμη και ο Ερντογάν είναι καλύτερος από αυτούς. Οι ίδιοι άνθρωποι σήμερα δεν είναι με τον Ερντογάν, αλλά δεν είναι και με τον στρατό. Οι πλέον αθώοι σε αυτήν τη συγκυρία είναι οι φαντάροι».
Το πραξικόπημα και η αντίδραση του Ερντογάν βαθαίνουν το ρήγμα της Τουρκίας με την Ευρώπη και την Αμερική. Ο πανίσχυρος πρόεδρος θα προχωρήσει σε υπερβάσεις εξουσίας, κανείς δεν αμφιβάλλει, ύστερα και από τα πρώτα δείγματα εκκαθαρίσεων στη Δικαιοσύνη, στον στρατό, σε όλο το φάσμα του κρατικού μηχανισμού.
Η έκρυθμη κατάσταση στην Τουρκία επιβαρύνει τις, ούτως ή άλλως εύθραυστες και λόγω του προσφυγικού, σχέσεις με την Ελλάδα. «Τρέμει η ψυχή μου με αυτήν την ιστορία των οκτώ Τούρκων αξιωματικών που έχουν ζητήσει άσυλο», λέει ο Π. Μάρκαρης και πιστεύει ότι η μόνη διέξοδος είναι «η απόλυτη, σχολαστική τήρηση της διεθνούς νομοθεσίας». Αμφιβάλλω, καθώς η τουρκική πλευρά εμφανίζει διαρκώς νέες αιτιάσεις που ανατρέπουν τα δεδομένα. Το τηλεφώνημα κλείνει με τον κοινό μας τρόμο: τι θα συνέβαινε αν –ο μη γένοιτο– η Ελλάδα είχε βρεθεί εκτός Ευρώπης. Αν το μοναδικό ανάχωμά της είχε σαρωθεί από τον οδοστρωτήρα της «υπερήφανης διαπραγμάτευσης» και των διάφορων εναλλακτικών πλάνων για την (τρελή και αδιάγνωστη) πορεία της χώρας. Οπως διαμορφώνεται η γεωπολιτική συνθήκη γύρω μας, είμαστε, παρά τον όγκο των προβλημάτων, τυχεροί. Και βέβαια, όχι λόγω διακυβέρνησης.