Σε μια προσπάθεια να προσδώσει ισχύ και αξιοπιστία στην έρευνά του για τον ρόλο του ΔΝΤ στην κρίση της Ευρωζώνης, το Ανεξάρτητο Γραφείο Αξιολογήσεων του διεθνούς οργανισμού απευθύνθηκε σε δύο πρώην διευθυντές του ΔΝΤ, καθώς και σε δεκάδες καταξιωμένους ανεξάρτητους ερευνητές. Διότι η πραγματοποίηση της έρευνας δεν ήταν ούτε δεδομένη ούτε εύκολη. Το γραφείο έχει τη διακριτική ευχέρεια να επιλέγει τι θα ερευνήσει, ωστόσο η συγκεκριμένη έρευνα πολεμήθηκε εσωτερικά, καθώς έφερε σε δύσκολη θέση και τη διοίκηση και το προσωπικό του οργανισμού. Ο ρόλος του ΔΝΤ στην Ευρωζώνη είναι ένα πολιτικά εκρηκτικό ζήτημα λόγω των αμφιλεγόμενων αποτελεσμάτων των προγραμμάτων του. Κυρίως, όμως, λόγω του τρόπου με τον οποίο άλλαξαν οι κανονισμοί του για να μπορέσει να δανείσει την Ελλάδα, κάτι που οι αναπτυσσόμενες χώρες αποδίδουν στη μεγάλη επιρροή των χωρών της Ευρωζώνης στο εκτελεστικό του συμβούλιο, με τον διευθυντή του μάλιστα να προέρχεται παραδοσιακά από μια ευρωπαϊκή χώρα.
Η αξιολόγηση του ρόλου του ΔΝΤ συνάντησε πολλά εμπόδια και κατά το στάδιο της έρευνας. Ιδιαίτερα για την περίπτωση της Ελλάδας, που ήταν και η πλέον δύσκολη, υπήρξαν αντιρρήσεις ακόμη και στο να συμπεριληφθεί στην έρευνα. Το επιχείρημα ήταν ότι η συμμετοχή του Ταμείου συνεχίζεται στη χώρα και η έρευνα μπορεί να επηρεάσει το πρόγραμμα που έτρεχε μέχρι και τις αρχές του έτους. Ετσι, τελικά περιορίστηκε μόνο στο πρώτο πρόγραμμα. Η ίδια η έκθεση σημειώνει ότι η αξιολόγηση αποδείχθηκε δύσκολη διότι δεν ήταν ξεκάθαρο τι μπορεί να αξιολογήσει και τι όχι, τι και πώς μπορεί να ζητήσει από το προσωπικό του Ταμείου και σε ποια έγγραφα μπορεί να έχει πρόσβαση. Πόσο μάλλον που πολλά από αυτά δεν μπόρεσε καν να τα εντοπίσει καθώς βρίσκονταν σε προσωπικά αρχεία – κάτι τουλάχιστον ασυνήθιστο για έναν γραφειοκρατικό οργανισμό. Μάλιστα, οι ερευνητές αναγκάστηκαν να ζητήσουν την παρέμβαση της ίδιας της διευθύντριας Κριστίν Λαγκάρντ προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση σε πρακτικά των συζητήσεων στο εκτελεστικό συμβούλιο, τα οποία δεν είχαν καταφέρει να δουν μέχρι λίγο πριν από την ολοκλήρωση της έρευνάς τους. Το αποτέλεσμα είναι ότι η έρευνα δεν μπόρεσε, όπως παραδέχονται οι ερευνητές, να εντοπίσει ποιος έλαβε κρίσιμες αποφάσεις και ποιος ήταν ο ρόλος της διοίκησης και του προσωπικού. Ειδικά για το ελληνικό πρόγραμμα, μάλιστα, εντοπίζει μια «γενική κουλτούρα αδιαφάνειας που επικρατούσε εντός του ΔΝΤ».
Και γιατί όλα αυτά; Η σχεδίαση και η εφαρμογή του ελληνικού προγράμματος αποτιμώνται ως εξαιρετικά αδύναμες, και αυτό είναι κάτι για το οποίο σίγουρα υπάρχουν ευθύνες εντός του ΔΝΤ – τις οποίες ούτε αυτή η έρευνα κατάφερε να προσωποποιήσει. Από την πλευρά της, η κυρία Λαγκάρντ υπεραμύνθηκε του ρόλου του Ταμείου, σημειώνοντας ότι κατάφερε να αποτρέψει μια διεθνή κρίση. Οπως όμως σημειώνει το Ανεξάρτητο Γραφείο Αξιολογήσεων, αν η αποτροπή της μετάδοσης του κινδύνου διεθνώς ήταν η ουσιώδης ανησυχία που οδήγησε στην καθυστέρηση της αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους το 2010, το κόστος της θα έπρεπε να επιμεριστεί στη διεθνή κοινότητα. Στην περίπτωση της Ελλάδας, όμως, η καθυστέρηση επέτρεψε στους ξένους ιδιώτες πιστωτές να μειώσουν την έκθεσή τους στη χώρα, φορτώνοντας με νέα δάνεια την Ελλάδα, αυτή τη φορά από τον επίσημο τομέα που ακόμη συζητεί το αν και πώς θα τα ελαφρύνει.
Με όλους τους περιορισμούς, πάντως, το έργο του Ανεξάρτητου Γραφείου Αξιολογήσεων του ΔΝΤ καταδεικνύει την απουσία μιας αντίστοιχης άσκησης αυτοκριτικής από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς για τον δικό τους χειρισμό της κρίσης. Ας προτείνουμε μόνο δύο θέματα από την υπάρχουσα έρευνα, για αρχή: ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λειτουργούσε ως εκπρόσωπος του Eurogroup στην τρόικα, με τα πολιτικά κριτήρια των κρατών να καθορίζουν την εξέλιξη του προγράμματος· και ότι οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι της τρόικας σχολίαζαν αρνητικά τις απευθείας επαφές στελεχών του ΔΝΤ με ανώτερους αξιωματούχους μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών…