Πριν από τέσσερα χρόνια, προσήλθαμε στα Συμβούλια Ιδρύματος (Σ.Ι.) των πανεπιστημίων, καθηγητές και ερευνητές από επιστημονικά ιδρύματα όλου του κόσμου και από την Ελλάδα, με ενθουσιασμό και διάθεση προσφοράς. Σήμερα, πολλοί από μας απορρίπτουν την παράταση θητείας και αποφασίζουν να αποχωρήσουν. Βλέπουμε με θλίψη και αγωνία ότι καθόλου δεν έχει διασφαλισθεί το πρωταρχικό ζητούμενο για το μέλλον της Ανώτατης Εκπαίδευσης στη χώρα, ήτοι η απρόσκοπτη λειτουργία των ιδρυμάτων, με τήρηση των νόμων. Αναρωτιόμαστε μάλιστα μήπως έπρεπε να είχαμε θέσει εξαρχής ως όρο συμμετοχής μας την εξάλειψη των φαινομένων ανομίας, μιας χρόνιας παθολογίας που επί δεκαετίες υπονομεύει την εκπαίδευση και έχει βαθιές πολιτικές ρίζες.
Στη διάρκεια της θητείας μας διαπιστώσαμε διάχυτη περιφρόνηση κανόνων και συχνή καταπάτηση κάθε έννοιας τάξεως και αλληλοσεβασμού. Η απαράδεκτη κατάσταση που κυριαρχούσε και κυριαρχεί στα πανεπιστήμια, με ασυδοσία, παραβίαση νόμων, έλλειψη σεβασμού σε θεσμούς και πρόσωπα, ήταν μόνιμο εμπόδιο για την προώθηση των στόχων μας.
Πρώτη ενδεικτική εκδήλωση ήταν η βίαιη διάλυση από «σπουδαστές» του δείπνου γνωριμίας μας, με την ανοχή αν όχι και τη σιωπηλή αποδοχή των υπεύθυνων αρχών. Φάνηκε από την αρχή ότι πολλοί στη Διοίκηση και στην Πολυτεχνειακή Κοινότητα θεώρησαν τα Σ.Ι. όχι ως εργαλεία προόδου για τα ΑΕΙ αλλά ως ενοχλητικούς μοχλούς ανατροπής των ανομολόγητων και άνομων ισορροπιών, που συμπεριλαμβάνουν και σιωπηρή αποδοχή μιας «συνδιοίκησης» με αυθαίρετες οργανωμένες ομάδες.
Μας προξενεί κατάπληξη ότι θεωρείται αναπόφευκτη αυτή η κατάσταση, όμοια της οποίας δεν έχουμε συναντήσει ούτε σε πανεπιστήμια τριτοκοσμικών χωρών. Απορούμε με την απάθεια, ανοχή, και τελικά αποδοχή της από την Πανεπιστημιακή Κοινότητα, ακόμα και από διδάσκοντες ή φοιτητές που υποφέρουν εξαιτίας της. Φοβούμαστε ότι η συνέχισή της θα εκμηδενίσει και ό,τι θετικό υπάρχει στα πανεπιστήμια της χώρας.
Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες ενέπνευσαν πολλούς επιστήμονες να προσφέρουν αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες τους μέσω των Σ.Ι. ως προωθητικής δύναμης αλλαγών. Ατυχώς, η στάση πολλών πρυτανικών και λοιπών ακαδημαϊκών αρχών ήταν εξαρχής ενδεικτική αδιαφορίας έως και συγκεκαλυμμένης περιφρόνησης. Ο θεσμός απειλούσε παγιωμένες ισορροπίες στις οποίες περιλαμβάνονται ακόμα και οι οχλοκρατικές συνθήκες λειτουργίας πανεπιστημιακών οργάνων, όπως η Σύγκλητος. Το Σ.Ι. του ΕΜΠ ήταν υπό δίωξη και συνεδρίαζε κρυφά, ενώ η Διοίκηση ποτέ δεν ενήργησε ώστε να εκλεγεί ο εκπρόσωπος των φοιτητών που θα αποτελούσε το 15ο μέλος του, σύμφωνα με τον νόμο. Οι κυβερνήσεις μετά το 2012 κλάδεψαν πολλές από τις αρχικές μεταρρυθμίσεις και υπέσκαψαν τον θεσμό των Σ.Ι. Ελάχιστοι από τον πολιτικό κόσμο, αλλά και από την κοινωνία γενικότερα, υποστήριξαν τη μεταρρύθμιση, που, ενώ είχε ψηφισθεί μαζικά, αγνοήθηκε και υπονομεύτηκε. Από τις αρχές του 2015 προαναγγέλθηκε η κατάργηση των Σ.Ι., πράγμα που αναπόφευκτα τα οδήγησε σε περαιτέρω απαξίωση. Εξάλλου, οι εποικοδομητικές προτάσεις τους αγνοήθηκαν εντελώς.
Η ελεύθερη παιδεία προϋποθέτει δημοκρατικό διάλογο. Το δικαίωμα σε αυτήν δεν νοείται χωρίς την υποχρέωση των εμπλεκομένων για σεβασμό και προστασία της πολυφωνίας, της δημόσιας περιουσίας, και όλων όσοι παρέχουν και λαμβάνουν αυτή την ελεύθερη παιδεία.
Δεν είναι δυνατόν, κάθε φορά που υπάρχουν διαφορές απόψεων, να καταστρέφεται δημόσια περιουσία, να εμποδίζονται οι διαδικασίες διδασκαλίας και έρευνας, να καταλαμβάνονται και να κλείνουν τα πανεπιστήμια, να κινδυνεύουν ακόμα και ζωές. Δεν γίνεται ακαδημαϊκή δουλειά σε περιβάλλον αισθητικής ρύπανσης, με χώρους ρυπαρούς και απωθητικούς, με απειλητικές επιγραφές παντού. Αν θέλουμε πραγματικά δημόσιο και δημοκρατικό πανεπιστήμιο, τότε πρέπει να το προστατεύσουμε όλοι: πολιτεία, διοίκηση, εργαζόμενοι, δάσκαλοι, φοιτητές, αλλά και οι πολίτες που πληρώνουν φόρους για τη λειτουργία του.
Τουλάχιστον για τα θέματα ανομίας, οι λύσεις είναι γνωστές στα περισσότερα μέρη του κόσμου: αυστηροί κανόνες για τη φοίτηση και τις εξετάσεις, μηδενική ανοχή (δηλαδή απώλεια της φοιτητικής ιδιότητας) σε περιπτώσεις σοβαρών ακαδημαϊκών ή άλλων παραπτωμάτων, όπως καταστροφή περιουσίας ή βίαιη παρακώλυση πανεπιστημιακών λειτουργιών. Κατ’ επέκτασιν, το ίδιο ισχύει και για καθηγητές και εργαζομένους που υποπίπτουν σε σοβαρά παραπτώματα. Αν εφαρμοσθούν σωστά, θα συμβάλουν σημαντικά στην έννομη και Α, παράλληλα με την πλήρη αυτοδιοίκηση, αξιοκρατία και θεσμοθετημένη αξιολόγηση μαθημάτων, διαδικασιών, φοιτητών και καθηγητών.
Εκτιμούμε ότι τα παραπάνω είναι πρωταρχικής σημασίας, με διαφορά απ’ όλα τα άλλα. Δεν θα αποκατασταθεί η εύρυθμη λειτουργία των πανεπιστημίων και ματαίως θα ελπίζουμε σε ακαδημαϊκή αναβάθμιση, αν δεν θεραπευθούν.
*Ο κ. Αντώνης Εφραιμίδης είναι Distinguished University Professor and Cynthia Kim Eminent Professor of Information Technology, University of Maryland, USA.
**Ο κ. Μιχάλης Σιδέρης είναι President, International Union of Geodesy and Geophysics, Professor, Department of Geomatics Engineering, University of Calgary, Canada.
***Ο κ. Κίμων Χατζημπίρος είναι καθηγητής Οικοσυστημάτων και Διαχείρισης Περιβάλλοντος σε Πλαίσιο Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης στο ΕΜΠ.