Μέχρι τον Απρίλιο 2017 μεσολαβούν οκτώ μήνες. Αρα οποιοδήποτε σχόλιο μπορεί να είναι και πρόωρο. Το διάστημα που μεσολαβεί, δηλαδή, έως την 14η Ντοκουμέντα που θα διοργανωθεί στην Αθήνα και στο Κάσελ είναι μεγάλο και, αν προσθέσει κανείς και τον «επιταχυντή» των εξελίξεων, οι αλλαγές μπορεί να είναι καθοριστικές για την Ευρώπη και τον κόσμο όλο. Μιας και αναφερόμαστε, όμως, σε ένα καλλιτεχνικό γεγονός –μία από τις σημαντικότερες εικαστικές διοργανώσεις διεθνώς– το περιεχόμενό της είναι σαφώς προσδιορισμένο, οι όποιες επιμέρους αλλαγές θα είναι στις αποχρώσεις και οι μετατοπίσεις δεν θα ανατρέψουν ούτε το θέμα ούτε την προσέγγιση. Εν τω μεταξύ, βέβαια, τίποτε δεν μπορεί να προβλεφθεί ως σταθερά και θα είχε ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς πώς αντιλαμβάνονται και πώς εκφράζουν, τι «σχήμα» δίνουν στην εποχή οι καλλιτέχνες-δημιουργοί.
Οπως διαβάζουμε στο ρεπορτάζ (σελ.13, της Μαργαρίτας Πουρνάρα), η χθεσινή συνέντευξη Τύπου προκάλεσε πολλά ερωτήματα. Ισως γιατί ο τίτλος της Ντοκουμέντα «Μαθαίνοντας από την Αθήνα» είχε δημιουργήσει προσμονή – εκτός από το γεγονός, φυσικά, ότι πολιτιστικά και τουριστικά η πρωτεύουσα αποκτά αυξημένο ενδιαφέρον μέσα από εκθέσεις και δράσεις υψηλών προδιαγραφών. Θα δοθεί έμφαση στην περίοδο της επταετίας (μιας και το κτίριο στο Πάρκο Ελευθερίας που θα χρησιμοποιηθεί από την Ντοκουμέντα ήταν έδρα της στρατιωτικής αστυνομίας από το ‘67 μέχρι το ‘74), στην παράδοση της ριζοσπαστικής αριστεράς, στη μετάβαση από τη δικτατορία στον νεοφιλελευθερισμό, στην καταγραφή των ελεύθερων φωνών μέσα από επαναστατικά κινήματα, στη μετανάστευση, κ.ο.κ.
Ανάμεσα δε στους ομιλητές και συμμετέχοντες είναι και ο 83χρονος Τόνι Νέγκρι, πολιτικός επιστήμονας, θεωρητικός «του ρεύματος της Αυτονομίας που κυριάρχησε στη ριζοσπαστική ιταλική αριστερά τη δεκαετία του ‘70», πρώην ηγέτης της «Εργατικής Εξουσίας». Το 1979 είχε συλληφθεί ως εγκέφαλος των Ερυθρών Ταξιαρχιών· το 1980 αθωώθηκε. Κατέφυγε στη Γαλλία, όπου και έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τάχθηκε στο πλευρό του Αλέξη Τσίπρα αλλά και του Podemos. «Πρέπει να δείξουμε εμπιστοσύνη στον Τσίπρα για να μη γίνει σαν το Ρέντσι, ένας παραπαίοντας σοσιαλδημοκράτης», έχει πει. Οπως και ότι το «“Οχι” αποτέλεσε μια θεμελιώδη και ιστορικής σημασίας στιγμή: αποτελεί την απόδειξη της δυνατότητας αντίδρασης στη νεοφιλελεύθερη Ευρώπη».
Το πρόβλημα δεν είναι ο Τόνι Νέγκρι. Εχει τις απόψεις του, τις θέσεις του και υποστηρίζει όσους θεωρεί ιδεολογικά «συγγενείς» του. Το ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί μια μεγάλη, διεθνής, υψηλών προδιαγραφών διοργάνωση όπως η Ντοκουμέντα επιχειρεί να προσεγγίσει την ελληνική κρίση από την πλευρά του Τόνι Νέγκρι. Γιατί τα ερμηνευτικά εργαλεία πρέπει να προέρχονται από ένα οπλοστάσιο παλιό, εξαντλημένο, απολύτως ανεπαρκές στην πολυπλοκότητα των συνθηκών και του κόσμου. Δεν παράγεται σύγχρονη σκέψη –με το ρίσκο να διαψευστεί, αλλά σύγχρονη– που να συμβάλλει στην κατανόηση, προσέγγιση, «αφήγηση» (η λέξη του συρμού) της Αθήνας, της Ελλάδας της κρίσης;
Εκτός από τον εξαιρετικά αμφιλεγόμενο Σλαβόι Ζίζεκ ή τον Τόνι Νέγκρι, άνθρωπο μιας συγκεκριμένης ηλικίας και ιδεολογικής κοπής, δεν υπάρχουν στοχαστές που να τολμούν μια πιο σύνθετη, ανανεωμένη, προσαρμοσμένη στην πολυπλοκότητα των συνθηκών σκέψη;
Η ελληνική κρίση με τα μάτια των ξένων, στην –ας την ονομάσουμε– ευρύτερα πολιτιστική προσέγγισή της, παραμένει όμηρος μιας πολύ στενής, μονόπλευρης και παρωχημένης αντίληψης. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα «μάθουμε», δεν θα ακούσουμε και δεν θα δούμε ό,τι έχουμε ήδη μάθει, ακούσει, δει και στην πολυαναμενόμενη Ντοκουμέντα του 2017.