Πάνε μέρες πια που η ολυμπιακή σκυτάλη τρύπησε τη Γη για να περάσει από το Ρίο στο Τόκιο, από τη Λατινική Αμερική στην Απω Ανατολή. Εντελώς σχηματικά, όπως υπαγορεύουν οι στερεοτυπικές αναπαραστάσεις λαών και χωρών στο λειψά ενημερωμένο μυαλό μας, μετακινούμαστε από έναν τόπο πληθωρικού συναισθηματισμού, και πάντως ανοιχτό, σε κάποιον άλλον ψυχρά λογικό και κλειστό. Οπως και να ’χει, τα ζητήματα που έρχονται στο προσκήνιο με κάθε Ολυμπιάδα δεν είναι επικαιρικά και τριτεύοντα. Διατηρούν τη σημασία τους και στο μεσοδιάστημα. Προφανής ο λόγος.
Οι Ολυμπιακοί, παρά τη φθορά που προκαλεί η διαχείριση του συμβολικού κεφαλαίου τους από μια ηγεσία που η «αθανασία» της σκανδαλίζεται πολύ συχνά, παρά την υπερδιόγκωσή τους με στόχο καθαρά εμπορικό και παρά την απαξίωσή τους από τα απανωτά κρούσματα ντοπαρίσματος, παραμένουν το μοναδικό γεγονός που συγκεντρώνει σχεδόν τον κόσμο όλον και αποσπά το οικουμενικό ενδιαφέρον· και πάλι σχεδόν, αφού οι πόλεμοι συνεχίζονται και στη διάρκειά τους.
Οι Ολυμπιακοί της αρχαιότητας έδιναν την ευκαιρία στους αντιμαχόμενους Ελληνες, τους οχυρωμένους στις πόλεις και στα πάθη τους, να νιώθουν πρωτίστως Ελληνες, μέλη ενός συνόλου πάνω από σύνορα και τείχη. Κάτι ανάλογο γίνεται με τις σύγχρονες διοργανώσεις: Χάρη και στην τηλεοπτική-διαδικτυακή αμεσότητα και οικουμενικότητα, με τις οποίες περάσαμε από την περιοχή τού «συνέβη» (την περιοχή των εφημερίδων) στην περιοχή τού «συμβαίνει τώρα», δίνουν τη δυνατότητα σε όλους τους κατοίκους του πλανήτη Γη να νιώσουν ότι, όσα κι αν τους χωρίζουν, παραμένουν συγκάτοικοι και η μοίρα του καθενός επηρεάζει λίγο-πολύ τη μοίρα των υπολοίπων. Και αν όχι σε όλους, τουλάχιστον σε όσους ζουν σε μέρη όπου η τηλεπαρακολούθηση των αθλητικών δρωμένων δεν είναι βαριά πολυτέλεια, αφού άλλα επιτάσσουν οι βιοτικές ανάγκες, ούτε και αμαρτία, όπως ορίζουν οι θρησκόληπτοι τιμωροί.
Στο δεκαπενθήμερο των Αγώνων αγωνιζόμαστε (δι’ αντιπροσώπων) να νικήσουμε σαν Ελληνες, Σουηδοί ή Κενυάτες, σαν Ευρωπαίοι, Ασιάτες ή Αμερικανοί· για ν’ ακουστεί έτσι σε δεκάδες γλώσσες ο ίδιος περίπου αφορισμός, για την αξιοσύνη ή τη μοναδικότητα της ψυχής του ενός ή του άλλου λαού. Ταυτόχρονα, όμως, έχουμε τη σπάνια ευκαιρία να νιώσουμε έστω για λίγο πως είμαστε Γήινοι. Αυτό είναι το πρωτεύον γνώρισμά μας. Ούτε μόνο Γάλλοι, Κινέζοι ή Νιγηριανοί, ούτε μόνο Αυστραλοί ή Αφρικανοί, αλλά Γήινοι. Κοσμοπολίτες. Πολίτες του Κόσμου. Ενός Κόσμου που δεν είναι ανεξάντλητος, άρχισε δε προ πολλού να μας στέλνει κατεπείγοντα μηνύματα. Ποια σαφέστερη γλώσσα από το λιώσιμο των παγετώνων;
Κανένα Μουντιάλ και καμία άλλη διηπειρωτική διοργάνωση δεν έχει την εκ συστάσεως παγκόσμια εμβέλεια των Ολυμπιακών και την παγκοσμιοποιητική ισχύ τους. 207 χώρες στην εναρκτήρια και την αποχαιρετιστήρια τελετή, συν μία ομάδα ανεξάρτητων αθλητών με καταγωγή από χώρες αποκλεισμένες από τη ΔΟΕ, όπως το Κουβέιτ, λόγω της υπέρμετρης εμπλοκής του κράτους στα του αθλητισμού. Με κάπως διασταλτική ερμηνεία αυτού του όρου, πάντως, θα έπρεπε να αποκλειστούν περίπου οι μισές χώρες, αφού η επιχείρηση-ντόπινγκ είναι συνήθως κρατική υπόθεση, μια και η κίβδηλη εξίσωση αθλητική επιτυχία = εθνική καταξίωση έχει παγκόσμια ισχύ.
Για πρώτη φορά συμμετείχε και μια μικρή ομάδα προσφύγων, με μέλη από τη Συρία, το Σουδάν, την Αιθιοπία και το Κονγκό, που καταχειροκροτήθηκαν. Ηταν οι εκπρόσωποι περίπου 65.000.000 ξεριζωμένων, κυρίως Αφρικανών και Ασιατών. Ορισμένοι στην Ευρώπη θέλουν να τους απομονώσουν σαν μιάσματα σε ξερονήσια του Ειρηνικού, κατά πόδας των Αυστραλών, οι οποίοι έχουν ήδη θέσει σε εφαρμογή το φιλάνθρωπο αυτό μέτρο, και τώρα υποτίθεται ότι το ξανασκέφτονται. Σαν να λέμε, έξι Ελλάδες στον δρόμο. Στους πέντε δρόμους. Και τουλάχιστον η μία από αυτές τις Ελλάδες αποτελείται αποκλειστικά από παιδιά.
Δεν τους βλέπουμε; Μα πώς να τους δούμε. Απασχολημένοι όπως είμαστε να αναζητούμε τα πόκεμον της «επαυξημένης πραγματικότητας» και τα τερατόμορφα πλάσματα της «εικονικής πραγματικότητας» των διαδικτυακών παιχνιδιών, μας διαφεύγουν τα βασανισμένα ανθρώπινα πλάσματα της πραγματικής πραγματικότητας…
Ο κόσμος όλος λοιπόν στους Ολυμπιακούς. Ενας κόσμος που με τη συμμετοχή του φανερώνει όλες του τις αντιφάσεις, την εκκρεμή κίνησή του ανάμεσα στο μεγαλειώδες και το άθλιο, στο αξιέπαινο και το απαράδεκτο. Και κυρίως ανάμεσα στο εθνικιστικό και το κοσμοπολιτικό. Ο,τι είδαμε στο πρόσφατο Γιούρο, το είδαμε στους Ολυμπιακούς στη μεγαλύτερη δυνατή κλίμακα και με τη μεγαλύτερη δυνατή σαφήνεια. Την ίδια στιγμή που πανηγυρίζει η φιλοπατρία, βεβαρημένη σε αρκετές περιπτώσεις από γνωρίσματα του σωβινισμού και της αιματολογικής ερμηνείας της Ιστορίας, καταγράφονται κινήσεις που, ακόμα κι αν οι πρωταγωνιστές τους δεν έχουν τέτοια πρόθεση, αντιτίθενται στην αιματολογική προσέγγιση του (κάθε) έθνους. Αντίφαση μέσα στην αντίφαση: Συνήθως, όσοι προχωρούν σε κινήσεις σχετικοποίησης της αξίας των γεωγραφικών και φυλετικών συνόρων και των εθνικών διαχωρισμών όχι μόνο δεν έχουν κοσμοπολιτικές ιδέες, αλλά πράττουν ό,τι πράττουν για να ενισχύσουν το εθνικό φρόνημα στη χώρα τους ή και για να τροφοδοτήσουν τις σκληρότερες εκδοχές εθνικισμού.
Μιλάω για τη μέθοδο ενίσχυσης των εθνικών ομάδων (ποδοσφαίρου, στίβου, μπάσκετ, πόλο κ.ά.) με «νατουραλιζέ» ή πιο σωστά με μισθοφόρους. Με αθλητές δηλαδή που δεν αγάπησαν ξαφνικά μια χώρα άλλη από τη χώρα όπου γεννήθηκαν, αθλήθηκαν και διακρίθηκαν (και από την οποία εκδιώχθηκαν, λ.χ., ή έφυγαν για να σωθούν), ούτε μετανάστευσαν ή προσφύγευσαν μικροί σε ξένο τόπο, όπου και ανακάλυψαν τα προσόντα τους και τα δούλεψαν. Πρόκειται για αθλητές που, μάλλον χωρίς να νιώθουν εθνοπροδότες, νοικιάζουν το σώμα τους σε οποιαδήποτε ξένη σημαία ή φανέλα πλειοδοτήσει στον παρασκηνιακό πλειστηριασμό. Είδαμε, π.χ., στον ολυμπιακό τελικό του βόλεϊ πως οι μισοί βασικοί παίκτες της Ιταλίας ήταν ξένοι: δύο Ρώσοι κι ένας Κουβανός. Είδαμε τη βραζιλιάνικη εθνική πόλο συγκροτημένη εκ του μηδενός, με την ενοικίαση Κροατών, Ισπανών, Κουβανών κ.ά. Είδαμε χώρες πλούσιες ή νεοπλουτίστικα κυνικές, το Κατάρ κυρίως, το Μπαχρέιν και την Τουρκία, να υποστυλώνουν τον εθνικισμό τους με απεθνικοποιημένες ομάδες, γεμάτες ξένους. Ακόμα και αυτό το παράδοξο πάντως (να ενισχύεις το Ιδιον με την προσθήκη λίγου Αλλου) κρατάει από την αρχαιότητα. Και τότε μετακινούνταν αθλητές από πόλη σε πόλη, αμειβόμενοι.
• Η συνέχεια την άλλη Κυριακή.