Με αφορμή πρώτη τον κατακερματισμό του πολιτικού Κέντρου στην Ελλάδα, είναι κοινός τόπος στην Ευρώπη ότι ολοένα περισσότεροι πολίτες χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο πολιτικό σύστημα και στρέφονται προς νεοσύστατα σχήματα ή σε δυνάμεις που έως τώρα βρίσκονταν στις παρυφές του συστήματος. Η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, σε συνδυασμό με την «καθιέρωση» της Χρυσής Αυγής ως τρίτου κόμματος, μετά την κατάρρευση του δικομματισμού, είναι το πιο εμφανές παράδειγμα αυτού του νέου μοντέλου. Σε αυτό μπορούμε σήμερα να προσθέσουμε και την πορεία του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας, το οποίο, αντιθέτως με τον ΣΥΡΙΖΑ, αποχωρεί από το Κέντρο για να εγκατασταθεί στις παρυφές του πολιτικού συστήματος. Η ιστορία και των δύο κομμάτων αντανακλά μια μεγάλη και απρόβλεπτη κινητοποίηση πολιτικής ενέργειας σε πολλές χώρες.
Και στο παρελθόν υπήρξαν σοβαρότατες οικονομικές κρίσεις, αλλά στη Δυτική Ευρώπη η μεγάλη μάζα των ψηφοφόρων δεν έχανε την εμπιστοσύνη στο ίδιο το πολιτικό σύστημα. Τη δεκαετία του ’30, με το κραχ στην Αμερική να έχει μολύνει την Ευρώπη, με τις κοινωνίες της να κλονίζονται από την ανεργία, τη φτώχεια και τις εντάσεις μεταξύ ακραίων ομάδων, το πολιτικό σύστημα –η Δημοκρατία– δεν τέθηκε σε αμφισβήτηση στη Βρετανία, στη Γαλλία και σε άλλες χώρες. Η Ιταλία και η Γερμανία διολίσθησαν στον δρόμο του αυταρχισμού, ξεκινώντας μια πορεία που οδήγησε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τον πόλεμο και με την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας στις περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ξεκίνησε και το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Η εκλογή του Τζέρεμι Κόρμπιν ως αρχηγού των Εργατικών και η θριαμβευτική επανεκλογή του το περασμένο Σάββατο (με 61,8%) από τους οπαδούς του κόμματος, όταν η ικανότητά του αμφισβητήθηκε εντόνως από τους περισσότερους βουλευτές του, αποτελεί τη νίκη της συνειδητής επιλογής «κόμματος εξουσίας» (όπως λέμε στην Ελλάδα) να επιδιώξει την ιδεολογική καθαρότητα αντί για συμβιβασμούς που απαιτεί η διεκδίκηση της εξουσίας. Αυτό δεν συνέβη τυχαία. Οταν σημαντικά στελέχη άσκησαν κριτική στον Κόρμπιν, ισχυριζόμενα ότι με αυτόν αρχηγό το κόμμα δεν θα μπορούσε να κερδίσει την εξουσία, πολλοί νέοι γράφτηκαν στο κόμμα ώστε να στηρίξουν τον Κόρμπιν.
Σε μια ενδιαφέρουσα ανάλυση («Οι μορφωμένοι που έμειναν απέξω», στον ιστότοπο theconversation.com), ο καθηγητής Πολ Ουάιτλι (Paul Whiteley) του πανεπιστημίου του Essex, επισημαίνει ότι με περισσότερα από 600.000 μέλη, το Εργατικό Κόμμα είναι από τα μεγαλύτερα κόμματα σε δημοκρατική χώρα. Ο Κόρμπιν, με τον αριστερό του λόγο και την ασυμβίβαστη συμπεριφορά, γοητεύει ανθρώπους που αισθάνονται ότι δεν συμμετέχουν στα κέρδη του σημερινού συστήματος, που εξοργίζονται με την ολοένα μεγαλύτερη ανισότητα. Ο Ουάιτλι προσθέτει ένα άλλο σημαντικό στοιχείο – αυτό της αίσθησης της «σχετικής στέρησης».
Εξηγεί ότι αυτή απαντάται σε ανθρώπους που άλλα ανέμεναν στη ζωή τους και άλλα αντιμετωπίζουν στην πραγματικότητα. Η αίσθηση αυτή μπορεί να οδηγήσει στην απάθεια, αλλά στην περίπτωση μορφωμένων νέων μπορεί να τους ωθήσει προς την πολιτικοποίηση, όπως φαίνεται στην περίπτωση των Εργατικών. Αναλύοντας τα στοιχεία μελέτης 20.000 Βρετανών ψηφοφόρων που διεξήχθη τον περασμένο Μάιο, ο Ουάιτλι παρατήρησε ότι ενώ ο μέσος μισθός (για πτυχιούχους ΑΕΙ και μη πτυχιούχους) είναι 27.600 λίρες τον χρόνο, για το 52% των μελών του Εργατικού Κόμματος που είχαν πτυχίο ο μισθός ήταν κάτω από 25.000 λίρες και για 30% απ’ αυτούς ήταν κάτω από 10.000 λίρες. «Η τύχη αυτής της ομάδας είναι σημαντικός παράγοντας που εξηγεί τη ραγδαία αύξηση στα μέλη των Εργατικών τον τελευταίο χρόνο», επισημαίνει ο Ουάιτλι.
Το Εργατικό Κόμμα, με «ενισχυμένο» τον Κόρμπιν, φαίνεται να προσφέρει μια «καθαρόαιμη» αριστερή στέγη σε ανθρώπους που αντιπαθούν το σύστημα όπως είναι και θέλουν ριζική αλλαγή. Κάπως έτσι λειτούργησε και το φαινόμενο Μπέρνι Σάντερς στην προεκλογική εκστρατεία στις ΗΠΑ. Στην Ελλάδα θα λέγαμε ότι αυτή η ομάδα αντιστοιχεί με όσους ακολούθησαν τον Λαφαζάνη αντί για τον Τσίπρα. Στην Ισπανία, οι Podemos ταλανίζονται μεταξύ των δύο δρόμων. Αυτή την ανάγκη για απλές, ασύμβατες θέσεις και λύσεις τη βρίσκουμε στην Αριστερά αλλά και στον δεξιό χώρο του πολιτικού φάσματος.
Οπως δείχνει η περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ, η διαχείριση της εξουσίας είναι πολύ πιο δύσκολη από την κατάκτησή της. Τώρα που η πολιτική σκηνή κατακερματίζεται, που η εμπιστοσύνη στο σύστημα κλονίζεται σε πολλές δημοκρατίες, ενισχύονται ομάδες που δεν θέλουν και δεν μπορούν να συμβιβαστούν με άλλες. Στην Ευρώπη, όπου οι περισσότερες κυβερνήσεις πρέπει να διαχειριστούν την πτώση του επιπέδου ζωής των πολιτών, το σύνδρομο της «σχετικής στέρησης» οδηγεί σε ολοένα μεγαλύτερη πόλωση και περισσότερες δυσκολίες. Σήμερα η πορεία αυτή μοιάζει μονόδρομος.