Ανακοινώθηκε για μία ακόμη φορά ότι σε λίγους μήνες θα ολοκληρωθεί το ισλαμικό τέμενος στην Αθήνα. Εχουν περάσει 560 χρόνια από την πρώτη φορά που δημιουργήθηκε τέμενος στην Αθήνα, αμέσως μετά την οθωμανική κατάκτηση. Επρόκειτο για το Φετιχιέ Τζαμί (Τζαμί του Πορθητή) που κτίσθηκε στην παλαιά αγορά επί των ερειπίων της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων. Ονομάσθηκε προς τιμήν του Σουλτάνου Μωάμεθ του Β΄ που επισκέφθηκε την Αθήνα το 1458. Το κτίριο μετά την απελευθέρωση χρησιμοποιήθηκε διαδοχικά ως στρατιωτικό αρτοποιείο και αρχαιολογική αποθήκη. Σήμερα ανακαινίζεται από το υπουργείο Πολιτισμού για να χρησιμοποιηθεί ως χώρος εκθέσεων.
Από τα υπόλοιπα τέσσερα τεμένη που φαίνεται ότι υπήρχαν στην Αθήνα πριν από την Επανάσταση, παραμένει επίσης το τζαμί του Τζισταράκη στο Μοναστηράκι που κτίσθηκε το 1759 και χρησιμοποιείται ως μουσείο. Είχε ξαναχρησιμοποιηθεί ως τέμενος το 1966 για τις ανάγκες του εξόριστου στην Ελλάδα Σαούντ Αμπντουλαζίζ, πρώην βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας.
Η ιστορία ανεγέρσεως τεμένους στην Αθήνα μετά την απελευθέρωση είναι παλιά. Το 1890 είχε ψηφισθεί ο νόμος ΑΩΝΑ/1851 για δωρεάν παραχώρηση οικοπέδου στην οθωμανική κυβέρνηση «προς ανέγερσιν τουρκικού τεμένους». Τίποτα δεν έγινε. Αντιθέτως, πιο τυχερή υπήρξε η απόφαση του Δήμου Πειραιά της ιδίας περιόδου, με την οποία παραχώρησε στην οθωμανική κυβέρνηση ένα οικόπεδο τριών στρεμμάτων στην Παλαιά Κοκκινιά για νεκροταφείο μουσουλμάνων. Ο χώρος υπάρχει και σήμερα, ενώ από το 1954 η Τουρκία, που τον διαχειρίζεται, τον έχει χαρακτηρίσει μονομερώς στρατιωτικό νεκροταφείο.
Φθάνουμε στο 1913, όπου στο τρίτο πρωτόκολλο της Συνθήκης Ειρήνης των Αθηνών αναφερόταν ότι η «Ελληνική Βασιλική Κυβέρνησις θέλει οικοδομήσει ιδίαις δαπάναις, Τέμενος εν τη πρωτευούση». Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών άλλαξαν ριζικά τα δεδομένα και φυσικά το τέμενος δεν ανεγέρθηκε. Ακολούθησε νέος νόμος το 1934, βάσει του οποίου η ελληνική κυβέρνηση παραχωρούσε στην Αίγυπτο τριάμισι στρέμματα στο «δασύλλιο Συγγρού» στο Μαρούσι για να ανεγερθεί τέμενος και αιγυπτιακό ινστιτούτο. Η επόμενη απόπειρα δημιουργίας τεμένους σημειώνεται κατά τη μεταπολίτευση. Με ρηματική διακοίνωση οι Αραβες πρέσβεις έθεσαν το θέμα. Εκτοτε, οι πιο σοβαρές προτάσεις προήλθαν από τη Σαουδική Αραβία. Ηταν η εποχή που χρηματοδοτούσε αφειδώς τη δημιουργία ισλαμικών πολιτιστικών κέντρων-τεμενών σε χώρες της Ευρώπης. Η πίεση υπάρξεως χώρου προσευχής των μουσουλμάνων αθλητών κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες οδήγησε στην ψήφιση ενός νέου νόμου το 2000 που χωροθετούσε έκταση στην Παιανία για δημιουργία «ισλαμικού πολιτιστικού κέντρου». Το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε λόγω των αντιδράσεων κυρίως της Εκκλησίας.
Τελικώς, το 2006 αποφασίσθηκε να δημιουργηθεί το τέμενος στον Βοτανικό. Η περιοχή βρίσκεται στο κέντρο του λεκανοπεδίου, εξυπηρετείται από το μετρό και δεν είναι κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Αυτό εμποδίζει τη δημιουργία γκέτο γύρω από το τέμενος, όπως έχει συμβεί σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης αποτρέπει τη δημιουργία αντιδράσεων από περιοίκους. Το υπάρχον κτίριο που θα διαμορφωθεί σε ένα αρχιτεκτονικά απλό τζαμί δεν θα έχει μιναρέ. Αντίστοιχη απαγόρευση ισχύει από το 2009 στην Ελβετία.
Παρά δε τα αντιθέτως θρυλούμενα, η Αθήνα δεν είναι η μόνη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που δεν έχει επίσημο τέμενος. Στην ίδια κατάσταση βρίσκονται η Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας και το Βουκουρέστι. Στην πρώτη περίπτωση το Κατάρ και στη δεύτερη η Τουρκία προθυμοποιήθηκαν να αναλάβουν όλα τα έξοδα για την ανέγερση τεμένους. Ευτυχώς στην περίπτωση του τεμένους στην Αθήνα εγκαταλείφθηκε η ιδέα να χρηματοδοτήσει η Σαουδική Αραβία την κατασκευή του. Η παροιμία «όποιος πληρώνει τα βιολιά, διαλέγει το τραγούδι» έχει απόλυτη εφαρμογή σε αυτήν την περίπτωση.
Η ανάγκη για δημιουργία του είναι πολλαπλή. Στην Αθήνα διαμένουν νομίμως τουλάχιστον 40.000 μουσουλμάνοι. Βάσει του Συντάγματος αλλά και του διεθνούς δικαίου είναι αυτονόητο ότι έχουν δικαίωμα να ασκούν τα λατρευτικά τους καθήκοντα.
Για όσους δεν πείθονται για τα αναφερόμενα περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρέπει να αντιληφθούμε ότι επί χρόνια επωάζουμε το αυγό του φιδιού. Σήμερα βρίσκονται εν λειτουργία στην Αθήνα τουλάχιστον 50 παράνομοι ισλαμικοί χώροι προσευχής. Δεδομένης της ισχυρής πιθανότητας ακραίων μορφών ισλαμικής διδασκαλίας που οδηγεί σε βία, είναι απαραίτητο οι χώροι προσευχής να ελέγχονται από το κράτος. Το τέμενος σε συνδυασμό με τη δυνατότητα νόμιμης λειτουργίας ιδιωτικών χώρων προσευχής που θεσπίσθηκε το 2014 (ήδη λειτουργούν τρεις νόμιμοι χώροι στην Αθήνα και ένας στην Θήβα) επιτρέπει τον έλεγχο ακραίων φαινομένων και τη διακοπή λειτουργίας όσων δεν συμμορφώνονται με τον νόμο.
*Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.