Τόσο η άσκηση της πολιτικής από τους αξιωματούχους όσο και η πολιτική ζωή των πολιτών χρειάζονται ψυχραιμία και ρεαλισμό· οι θρήνοι και οι κατάρες δεν έχουν θέση στη δημοκρατία – στην πραγματικότητα, δεν έχουν θέση πουθενά. Πρόεδρος των ΗΠΑ εξελέγη ένας δισεκατομμυριούχος, που, αντιθέτως από άλλους δισεκατομμυριούχους (τηρουμένων των αναλογιών, δισεκατομμυριούχοι ήταν, για την εποχή τους, ο Τζορτζ Ουάσινγκτον, ο Τόμας Τζέφερσον, ο Τζον Κένεντι, ο Θίοντορ Ρούσβελτ, ο Αντριου Τζάκσον) προβάλλει μια εικόνα filthy rich: πρόκειται για έναν αμοραλιστή που ταυτίζει, με κάποια αυθαιρεσία, τις υλιστικές και ατομικιστικές του αξίες με τον εθνικό αμερικανικό χαρακτήρα. Κοντολογίς, πρόκειται για φαιδρό πρόσωπο που εκθέτει τις Ηνωμένες Πολιτείες εκπροσωπώντας και αποενοχοποιώντας τα χαμηλότερα λαϊκά ένστικτα· τα ένστικτα που χωρίς τον πολιτισμό, τους νόμους, το κοινό έθος μπορούν να προκαλέσουν καταστροφές. Ωστόσο, ύστερα από αυτή την εκλογή δεν αναμένονται καταστροφές, ούτε έχει νόημα να βλέπουμε στο πρόσωπο του Ντόναλντ Τραμπ έναν «πλανητάρχη» που θα σκορπίσει τον όλεθρο· οι θεσμοί στις ΗΠΑ ψαλιδίζουν ακόμα και την πιο κραυγαλέα ματαιοδοξία.
Να τι μας δείχνει, νομίζω, η ύπαρξη αρχικά και η ανάδειξη του Ντόναλντ στο ανώτατο αξίωμα:
1. Μια ερμηνεία του αμερικανικού ονείρου: την αποθέωση της οικονομικής επιτυχίας, την επιθυμία του πλούτου no matter what. Πράγματι, στις ΗΠΑ το χρήμα εκτιμάται, ενώ στην Ευρώπη επικρατεί υποκρισία· οι «πλούσιοι» θεωρούνται εχθροί των φτωχών, βαμπίρ που τους πίνουν το αίμα. Αρα, πρέπει να υπερφορολογούνται και να τιμωρούνται για την επιτυχία τους. Οι Δημοκρατικοί, οι liberals και, με ακόμα μεγαλύτερη ένταση, οι radicals έχουν απομακρυνθεί από τον σεβασμό, από το θάμβος σχεδόν, για το χρήμα που χαρακτηρίζει τους Αμερικανούς· η αμερικανική διανόηση μιμείται την Ευρώπη με αποτέλεσμα να αποξενώνεται από τη λαϊκή βάση που ονειρεύεται την καλή ζωή· the good life: η ιδεολογία βάζει τον κόσμο να περπατά ανάποδα. Ο Τραμπ, από την άλλη πλευρά, ενσαρκώνει την καλή ζωή· μοιάζει με τον τυχερό ξάδελφο του Ντόναλντ Ντακ, τον Γκαστόνε· όλα γι’ αυτόν γίνονται όπως επιθυμεί, σαν να έχει το κοκαλάκι της νυχτερίδας. Υπό αυτή την έννοια, λοιπόν, όλοι θα ήθελαν να του μοιάσουν, άρα αποτελεί ένα πρότυπο.
2. Τη δυσπιστία και τον φθόνο έναντι των διανοουμένων: οι Αμερικανοί, από την αρχή της οικοδόμησης του έθνους, περιφρονούσαν τους διανοουμένους, τους λεγόμενους eggheads – σε αυτό μοιάζουν με τους Ελληνες, που απαξιώνουν τα μορφωμένα «πριγκιπόπουλα», τους αποφοίτους εκπαιδευτικών ιδρυμάτων γοήτρου καθώς και όσους «συσσωρεύουν πτυχία». Ο Τραμπ δεν είναι διανοούμενος· είναι άνθρωπος της πιάτσας, της αγοράς· ακόμα και οι κοινωνικοί του τρόποι, ακόμα και το περιορισμένο λεξιλόγιό του δείχνουν την απόρριψη οποιουδήποτε διανοητικού εξευγενισμού, ο οποίος, για τον Αμερικανό επαρχιώτη, είναι μια μορφή κιβδηλίας, μια ένδειξη ελιτισμού.
3. Την αφύπνιση μιας σιωπηλής πλειοψηφίας που βρέθηκε σε αμηχανία στη διάρκεια της οκταετίας του Μπαράκ Ομπάμα, για τον οποίον τρέφει φρικτές υποψίες: Μήπως ευνοεί το Ισλάμ; Μήπως η προεδρία του παρόξυνε το ρατσιστικό μίσος των μαύρων έναντι των λευκών; Μήπως η εξωτερική του πολιτική εμφανίζει τις ΗΠΑ μαλθακές και αδύναμες; Μήπως θέλει να σοσιαλιστικοποιήσει τις ΗΠΑ σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα; Κατά κάποιον τρόπο, ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ο αντεστραμμένος Ομπάμα: ένας White Anglosaxon Protestant που παίρνει την εκδίκησή του στο κοινωνικό συγκείμενο της ραγδαίας δημογραφικής υποχώρησης των WASPs. We shall overcome!
4. Μια καινούργια εκδοχή για τον Ρεπουμπλικανισμό μακριά από τις χριστιανικές αξίες· ο Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι κόσμιος συντηρητικός πατριώτης σαν τον Τζον Μακέιν, ούτε αναγεννημένος χριστιανός σαν τον Τζορτζ Μπους junior. Είναι ένας πρώην πλεϊμπόι που ασχολείται με καζίνο, καλλιστεία και ριάλιτι σόου· δεν εμφορείται από ηθική αυστηρότητα, ούτε έχει μεγάλες ηθικές και αισθητικές απαιτήσεις σαν εκείνες που εγείρουν οι πολιτικώς ορθώς σκεπτόμενοι. Οι ψηφοφόροι του τον είδαν σαν άνεμο ελευθερίας του λόγου, την οποία έχει περιστείλει με τον καθωσπρεπισμό της η αμερικανική αριστερά.
5. Την αμερικανική προσκόλληση στο θέαμα. Η Χίλαρι Κλίντον ήταν βαρετή· λίγο καταθλιπτική και σίγουρα προβλέψιμη. Ο Ντόναλντ Τραμπ «is fun»: ξεστομίζει πράγματα που οι επαγγελματίες πολιτικοί διστάζουν να ξεστομίσουν· είναι γεμάτος εκπλήξεις· υπόσχεται άρτον και θεάματα παρέχοντας από μόνος του το δεύτερο.
Οι Αμερικανοί ψηφοφόροι έχουν διάφορα παράπονα, αλλά η χώρα τους ευημερεί. Σε μια χώρα που ευημερεί, τα κριτήρια επιλογής προέδρου δεν είναι, απαραιτήτως, η σοβαρότητα και η αξιοπιστία του, αλλά η δυνάμει ταύτισή του με τον απλό άνθρωπο: εκείνον που χρησιμοποιεί ιδίωμα αποδυτηρίων ακόμη κι όταν δεν βρίσκεται στα αποδυτήρια· εκείνον που φαντασιώνει μια πανίσχυρη Αμερική μακριά από τους γέρικους ευρωπαϊκούς και ανατολίτικους καβγάδες· εκείνον που καταγγέλλει το πολιτικό σύστημα με εφηβικούς όρους, παλινδρομώντας στην εξέγερση των teenagers. Η στάση αυτή εκλαμβάνεται ως θάρρος: στην πραγματικότητα είναι εκδήλωση της αμερικανικής παιδικότητας, της παραδοσιακής παιδαριώδους συμπεριφοράς.
*Η κ. Σώτη Τριανταφύλλου είναι ιστορικός και συγγραφέας.