Υπάρχουν πάντοτε στοιχεία ανεξήγητα στους μύθους. Αντιλαμβάνομαι γιατί η μορφή του Τσε συνοδεύει τις εξεγερμένες σκέψεις όσων θέλουν τα πάντα σήμερα· το πολύ αύριο, πάντως μέσα σ’ αυτή και όχι σε κάποια άλλη ζωή. Ο Φιντέλ έζησε δίπλα στον μύθο του ρομαντικού επαναστάτη Γκεβάρα. Οταν όμως ο δεύτερος εγκαταλείπει, την άνοιξη του 1965, την πραγματική εξουσία, βλέποντας τα σημάδια της γραφειοκρατίας και της καταπίεσης που συνοδεύουν όλα τα καθεστώτα που δεν αντέχουν τις ατέλειες των δημοκρατιών, ο Κάστρο έχει ήδη αντικαταστήσει το όνειρο της ισότητας με την εμπέδωση της κρατικής εξουσίας στο όνομα της διαρκούς επανάστασης. Η κρίση με τους ρωσικούς πυραύλους είχε σπρώξει το μεγάλο νησί σε όμηρο του Ψυχρού Πολέμου. Η «δύναμη» του Κάστρο ήταν αντιστρόφως ανάλογη της βοήθειας που θα του έδινε το σοβιετικό καθεστώς μέχρι το ίδιο να καταπέσει. Η εξήγηση γιατί το καθεστώς του Κάστρο «άντεξε» περισσότερο κι από το Τείχος του Βερολίνου βρίσκεται στο ανεξήγητο αμερικανικό εμπάργκο.
Ο Αργεντίνος Τσε εγκατέλειψε την κυβέρνηση της Κούβας για να βρει τον θάνατο λίγο αργότερα, τον Οκτώβριο 1967, στη Βολιβία. Ηταν η εποχή που οι νεολαίες εξεγέρθηκαν! Στο αμερικάνικο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ και στους αγρούς του Γούντστοκ, στον παρισινό Μάη, στην Πράγα του Ντούμπτσεκ ένας άνεμος αμφισβήτησης και η αναζήτηση νέων ορίων των δημοκρατικών ελευθεριών συνόδευαν τον βηματισμό του ανθρώπου στη Σελήνη.
Παντού, εκτός βεβαίως από χώρες όπως η Ελλάδα, στις οποίες υπήρχαν δικτατορίες που φρόντιζαν για την καταπίεση όσων έφερναν η εμπέδωση της ειρήνης, η οικονομική ευμάρεια, η πολιτική ωρίμανση και η τεχνολογία. Ευρώπη και Αμερική κέρδισαν την εσωτερική τους μάχη και ένωσαν τις δυνάμεις τους για να κερδίσουν τον ακήρυκτο παγκόσμιο πόλεμο.
Στη δεκαετία του ’70 η ευρωπαϊκή Αριστερά πήρε διαζύγιο από τον μύθο του Κάστρο. Η εγκατάσταση της δημοκρατίας στην Πορτογαλία και η εντός ημερών διακοπή των αποικιακών πολέμων της δημιούργησαν γεωπολιτικές ευκαιρίες για τους Σοβιετικούς ενόσω οι ΗΠΑ ζούσαν την αναπότρεπτη ήττα τους στον πόλεμο του Βιετνάμ. Ηταν τότε που η Κούβα έστελνε τους στρατιώτες της να κερδίσουν μάχες στη μακρινή Αγκόλα, δίπλα στη Μοζαμβίκη, αλλά και στην Αιθιοπία. Πάνω από 200.000 Κουβανοί στρατιώτες διέσχισαν τον Ατλαντικό, αερομεταφερόμενοι, αρχικώς κατά τρόπο επικό, αλλά συντόμως από τα ρωσικά μεγαθήρια. Πολλοί και συνεχώς περισσότεροι δεν γύρισαν. Η χρησιμοποίηση του διεθνούς στρατού του Κάστρο διήρκεσε μέχρι και το 1991! Η ίδια η Ρωσία του Μπρέζνιεφ είχε εμπλακεί στον πόλεμο του Αφγανιστάν, που συνέβαλε όσο λίγα γεγονότα στη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης.
Εκείνα τα χρόνια τελείωσε και η σχέση του Φιντέλ Κάστρο με την Ιστορία. Με τον χειρότερο τρόπο. Οπως πολύ καλά το είχε υποψιαστεί ο Τσε Γκεβάρα!