Ενόψει της ανάληψης των καθηκόντων του, ο εν αναμονή πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ τροποποιεί το μήνυμά του σε μία σειρά από κεντρικές θέσεις της προεκλογικής του εκστρατείας. Για το ΝΑΤΟ «τα μάζεψε» νωρίς, διαβεβαιώνοντας τους εταίρους του στη Βορειοατλαντική Συμμαχία ότι οι ΗΠΑ παραμένουν δεσμευμένες σε αυτήν. Ενώ ήθελε να καταργήσει τις πολυμερείς εμπορικές συμφωνίες, πλέον στοχεύει μόνον σε εκείνη με την Ασία, που δεν βρίσκεται ακόμη σε ισχύ. Αν και είναι αποφασισμένος να αντικαταστήσει το πρόγραμμα υγειονομικής περίθαλψης Obamacare, παραδέχεται ότι ίσως χρειαστεί να διατηρήσει κάποιες πτυχές του. Ακόμη και απέναντι στη συμφωνία του Παρισιού για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είπε ότι θα είναι ανοικτός, κι ας μην αναγνώριζε καν ότι υπάρχει ζήτημα αλλαγής του κλίματος μέχρι πρότινος.
Τα πρώτα δείγματα γραφής του νέου προέδρου των ΗΠΑ δείχνουν λιγότερο ανατρεπτική πολιτική από εκείνη που υποσχόταν προεκλογικά. Οσο όμως μετριάζει τις θέσεις του, τόσο συνεχίζει στο αντισυμβατικό ύφος που του «έδωσε» την προεδρία. Η στελέχωση της κυβέρνησής του εκτυλίσσεται μπροστά στις κάμερες ως τηλεπαιχνίδι ριάλιτι όπου ο ίδιος ο αυριανός πρόεδρος, σε ρόλο κριτή, τροφοδοτεί με tweet του είδους «μόνο εγώ ξέρω ποιοι είναι οι φιναλίστ»! Είναι όμως ο Ντόναλντ Τραμπ τόσο αντισυστημικός όσο παρουσιάζεται;
Κάποιοι αναλυτές αντιδρούν σε αυτή την εκτίμηση, καθώς ούτε η πορεία του ούτε οι πρώτες επιλογές του δείχνουν κάτι τέτοιο. Ως υπουργό Εμπορίου επέλεξε τον δισεκατομμυριούχο επενδυτή Ουίλμπουρ Ρος, υποψήφιος για τη θέση του υπουργού Οικονομικών είναι το πρώην στέλεχος της Goldman Sachs Στίβεν Μνούτσιν, ενώ αντλεί γενικώς αποδεκτά στελέχη από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα για να στελεχώσει κρίσιμα πόστα.
Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι δεν είναι λαϊκιστής. Σύμφωνα με την πολιτική επιστήμη, λαϊκιστής είναι όποιος αντιπαραθέτει τον λαό (σοφό και ομοιογενή) εναντίον των ελίτ και των επικίνδυνων «άλλων», οι οποίοι του στερούν τα δικαιώματα και την ταυτότητά του. Υπό αυτή την έννοια, το προεκλογικό μήνυμα του κ. Τραμπ ήταν λαϊκίστικο. Η αλλαγή πλεύσης σημαίνει ότι θα απογοητεύσει τους ψηφοφόρους του, που τον ψήφισαν για να κάνει άλλα. Ισως διαχειρισθεί αυτή την αντίδραση επιμένοντας σε κάποιες από τις πολιτικές του υποσχέσεις, όπως η αυστηροποίηση του ελέγχου της μετανάστευσης, με τείχος ή χωρίς. Σε τελική ανάλυση, όμως, ούτε ο πρώτος θα είναι ούτε ο τελευταίος πολιτικός που έκανε άλλα από αυτά που υποσχέθηκε.
Υπάρχει όμως και μια πιο ευαίσθητη πτυχή στη ρητορική του επόμενου Αμερικανού προέδρου. Ο Ντόναλντ Τραμπ περιφρόνησε την πολιτική ορθότητα, και είτε το έκανε ως σχέδιο είτε λόγω χαρακτήρα αυτό του έδωσε ψήφους – κυρίως λευκών ανδρών που «θέλουν πίσω» την χώρα τους. Φαίνεται όμως ότι ο ίδιος δεν έχει την ίδια ανοχή απέναντι στη σάτιρα και την κριτική. Ετσι, επιμένει στις επιθέσεις του στον Τύπο, με τελευταίο στόχο των tweets του το καλωδιακό δίκτυο CNN αλλά και το δημοφιλές σόου Saturday Night Live. Επίσης, ο κ. Τραμπ δείχνει ανησυχητικές ενδείξεις άγνοιας της δημοκρατικής λειτουργίας των ΗΠΑ (και άλλων χωρών). Από την υπόδειξη ότι ο Νάιτζελ Φάρατζ θα ήταν ο καλύτερος πρεσβευτής της Βρετανίας στην Ουάσιγκτον μέχρι τις προτάσεις του για άρση της υπηκοότητας σε όποιον καίει την αμερικανική σημαία και τις ατεκμηρίωτες κατηγορίες του για νοθεία στις εκλογές, οι δημόσιες τοποθετήσεις του παρουσιάζουν ένα ακόμη στοιχείο λαϊκισμού: την αμφισβήτηση των θεσμών.
Μπορεί αυτό να εξελιχθεί σε πρόβλημα για την αμερικανική δημοκρατία; Η πολιτική επιστήμη επισημαίνει τα λαϊκίστικα στοιχεία που εμφανίζουν πολλά φασιστικά κινήματα, και συγκεκριμένα ότι η δημιουργία αποδιοπομπαίων τράγων μπορεί να δημιουργήσει το υπόστρωμα για τον φασισμό. Οι εικόνες του συνεδρίου της alt-right στην Ουάσιγκτον με τους ναζιστικούς χαιρετισμούς είναι ανησυχητικό δείγμα. Το πραγματικό στοίχημα για τον επόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ είναι αν καταφέρει να τιθασεύσει τα ένστικτα που ξύπνησε κατά την προεκλογική εκστρατεία…