Θα μπορούσε η πρόεδρος Λεπέν να ενεργοποιήσει το άρθρο 50 της Συνθήκης της Λισσαβώνας και να οδηγήσει τη Γαλλία, μετά τη Βρετανία, εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης; Αυτό είναι το ερώτημα που εξετάζω μιλώντας με ειδικούς εδώ στο Παρίσι. Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι θα μπορούσε να το κάνει μόνη της, δεδομένου πως το πολίτευμα της Γαλλίας είναι, σε αντίθεση με της Βρετανίας, προεδρική δημοκρατία. Ωστόσο στη συνέχεια θα ήταν αναγκαία η αναθεώρηση του γαλλικού Συντάγματος μέσω ψηφοφορίας στην εθνοσυνέλευση. Και μόνο το γεγονός ότι οι Γάλλοι φίλοι μου εξετάζουν το ζήτημα, έστω και μόνο υποθετικά και περισσότερο ως αστείο, είναι δείγμα των καιρών. Πώς το είχε πει ο Pουσό; «Το να είσαι λογικός σε έναν κόσμο τρελών είναι από μόνο του είδος τρέλας». Φυσικά είναι αδιανόητο η ηγέτις του δεξιού, λαϊκιστικού κόμματος του Εθνικού Μετώπου που τάσσεται κατά των μεταναστών να αναδειχθεί πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας τον ερχόμενο Μάιο. Οσο αδιανόητες ήταν η έξοδος της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ενωση και η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Εχω έρθει στο Παρίσι αναζητώντας, εν μέρει, επιβεβαίωση ότι δεν θα συμβεί και πάλι το αδιανόητο, αυτή τη φορά στην καρδιά της Ευρώπης. Θα πάρω το τρένο για το Λονδίνο κάθε άλλο παρά ήσυχος.
Βέβαια οι περισσότερο απ’ όσους μίλησα εξακολουθούν να θεωρούν ότι ο κ. Φρανσουά Φιγιόν, υποψήφιος της Κεντροδεξιάς, θα κερδίσει την κ. Λεπέν. Στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών οι ψηφοφόροι της Kεντροαριστεράς θα κλείσουν τα μάτια και θα ψηφίσουν τον Φιγιόν για χάρη της Δημοκρατίας. Το 2002 είχαν ψηφίσει τον Ζακ Σιράκ ώστε να αποτρέψουν την εκλογή του Ζαν Μαρί Λεπέν, πατέρα της Μαρίν και ιδρυτή του Εθνικού Μετώπου, μουρμουρίζοντας «καλύτερα τον κλέφτη, παρά τον φασίστα». Η ψήφος στις προεδρικές εκλογές είναι τελείως διαφορετικό πράγμα από την ψήφο διαμαρτυρίας στις ευρωεκλογές και στις τοπικές εκλογές. Ο κ. Φιγιόν με τον ισχυρό συντηρητικό, καθολικό, πατριωτισμό του, όντας προσωπικά ακέραιος, θα μπορούσε να ξανακερδίσει πολλούς ψηφοφόρους του Εθνικού Μετώπου στη γαλλική επαρχία. Σύμφωνα με τις πρόσφατες δημοσκοπήσεις, και οι δύο υποψήφιοι κερδίζουν περίπου το 25% των ψήφων στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, στις 23 Απριλίου. Ωστόσο στον δεύτερο γύρο, στις 7 Μαΐου, προβλέπεται ότι ο κ. Φιγιόν θα κερδίσει τα δύο τρία των ψηφοφόρων. Αυτή είναι η επικρατούσα άποψη και η πρόβλεψη των εταιρειών δημοσκοπήσεων, οι οποίες όμως δεν αποδείχτηκαν και πολύ εύστοχες στη Βρετανία και στις ΗΠΑ.
Ομως εκφράζονται και αμφιβολίες. Υπάρχει ο κίνδυνος ο συνδυασμός κοινωνικού συντηρητισμού και οικονομικού φιλελευθερισμού που ενσαρκώνει ο κ. Φιγιόν, συνδυασμός ασυνήθιστος για τη Γαλλία, να αποξενώσει ψηφοφόρους και από τις δύο πλευρές. Υιοθετεί συντηρητικές θέσεις των ρωμαιοκαθολικών σε θέματα όπως η παρένθετη μητρότητα και ο γάμος ομοφυλοφίλων. Ταυτόχρονα θέλει να απορρυθμίσει τη γαλλική οικονομία, να περικόψει 500.000 θέσεις δημοσίων υπαλλήλων, να μεταρρυθμίσει το εθνικό σύστημα δημόσιας υγείας και να κόψει επιδόματα. Πρόσφατα η Liberation διακωμώδησε τον κ. Φιγιόν στην πρώτη σελίδα της παρουσιάζοντάς τον με κόμμωση α λα Μάργκαρετ Θάτσερ. Εκφράζονται αντιρρήσεις κατά του γαλλικού θατσερισμού ακόμη και από το εσωτερικό του κόμματός του.
Μπορεί οι ψηφοφόροι της κατακερματισμένης Αριστεράς να μην μπορέσουν να καταπιούν και αυτό, και να αποφασίσουν να μην ψηφίσουν στον δεύτερο γύρο. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός του κ. Φιγιόν θα μπορούσε να γίνει εμπόδιο στην επιθυμία του να ξανακερδίσει ψηφοφόρους της εργατικής και μικροαστικής τάξης. Αυτοί θέλουν έναν υποψήφιο που θα τους καθησυχάσει και θα τους προστατεύσει, όχι προκλήσεις θατσερικού τύπου.
Ως υπόβαθρο υπάρχει το γενικό αίσθημα πως η γαλλική οικονομία είναι άρρωστη. Η ανάπτυξη μετά βίας έφτασε πέρυσι το 1% και η ανεργία των νέων ανέρχεται στο 25%. Παντού βλέπει κανείς αντιπάθεια κατά μιας πολιτικής τάξης που θεωρείται απόμακρη, διεφθαρμένη και η οποία ενδιαφέρεται μόνο για την εξυπηρέτηση των δικών της συμφερόντων. Παράλληλα, μεταξύ των ψηφοφόρων είναι διαδεδομένη η επιθυμία να τιμωρήσουν το σύστημα. Μπορεί ο κ. Φιγιόν να μην προέρχεται από την κλασική ελίτ των Παρισίων, ωστόσο είναι σαφώς μέλος του κατεστημένου. Οπως είπε ένας στενός συνεργάτης της κ. Λεπέν: «Ο Φιγιόν είναι το σύστημα». Η πρόσφατη ιστορία φαίνεται να ευνοεί την κ. Λεπέν. Η εκλογή Τραμπ και το Brexit έχουν νομιμοποιήσει την επιλογή λαϊκιστών πολιτικών. Τέλος, η κ. Λεπέν είναι ισχυρή υποψήφια. Αποτελεί επιτομή του σύγχρονου λαϊκιστή που χειρίζεται τον λόγο με άνεση. Αν έχετε μερικά λεπτά για χάσιμο, ρίξτε μια ματιά στη σελίδα του Εθνικού Μετώπου στο Facebook και δείτε τη συνέντευξη που παραχώρησε την Τετάρτη σε τηλεοπτικό σταθμό. Φαίνεται να μιλάει τη γλώσσα του λαού, όπως ο κ. Φάρατζ και ο κ. Τραμπ. Η κ. Λεπέν λέει ότι κατεβαίνει στις εκλογές «για λογαριασμό του λαού», ενώ ο κ. Φιγιόν «για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των τραπεζών και του κ. Σόιμπλε». Υπερασπίζεται «την επιστροφή του έθνους… και της Δημοκρατίας», προσθέτοντας ότι «πολλές χώρες έχουν κάνει αυτή την επιλογή». Αναφέρει πρώτα τις ΗΠΑ, στη συνέχεια τη Βρετανία, την Ιταλία που ψήφισε πρόσφατα «Οχι» στο δημοψήφισμα. Α, ναι, και λέει ότι «υπερασπίζεται τα δικαιώματα των γυναικών».
Τι θα έκανε σε σχέση με την Ευρώπη; Υποστηρίζει τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την παραμονή της Γαλλίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση: «Δεν φοβάμαι τον λαό». Λέει με έμφαση ότι θα προκηρύξει δημοψήφισμα και πως θα σεβαστεί το αποτέλεσμα. Δεν προβλέπω πως η Γαλλία θα εγκαταλείψει την Ε.Ε. Αν υπάρχει κάτι που να μπορεί να πει κανείς με σιγουριά για τους Γάλλους, είναι πως δεν έχουν τη νοοτροπία των Βρετανών απέναντι στην Ευρώπη. Ωστόσο η Ημέρα της Ευρώπης, στις 9 Μαΐου, δύο ημέρες αφότου οι Γάλλοι θα έχουν επιλέξει τον πρόεδρό τους, μπορεί να είναι ζοφερή και να τρίζουν τα κόκκαλα του Ζαν Μονέ.
*Ο κ. Timothy Garton Ash είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου διευθύνει το σχέδιο freespeechdebate.com, και συνεργάτης του Hoover Institution του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.