Καταγράφω σήμερα μερικές σκέψεις για τους «ανόητους τεχνοκράτες», όπως αδίκως τους αποκάλεσε ο πρωθυπουργός, πιθανόν επειδή η Νίσυρος τον παρέσυρε σε νεανικές αναμνήσεις. Δυστυχώς για τον κ. Τσίπρα, αλλά και για εμάς που μοιραία ακολουθούμε τη σκέψη του, οι τεχνοκράτες κάνουν πολύ περισσότερα από το «να μας λένε τα νούμερα», όχι πάντοτε ευχάριστα πλην όμως αναπότρεπτα και βεβαίως, όπως όλοι μας, κάνουν συχνά λάθη, αν και κατά κανόνα οι σχεδιασμοί τους επιτρέπουν την επιβίωση των κρατών.
Στην αρχή της μεγάλης κρίσης, τον Νοέμβριο 2008, η συνταγματική μονάρχης του Ηνωμένου Βασιλείου, στα εγκαίνια μιας νέας πτέρυγας της περίφημης Σχολής Οικονομικών του Λονδίνου, απευθυνόμενη στους οικονομολόγους, ρώτησε: «Γιατί κανείς δεν πρόσεξε την επερχόμενη κρίση;».
Τον Ιούλιο του 2009, η Βρετανική Ακαδημία έστειλε στη βασίλισσα Ελισάβετ μια τρισέλιδη απάντηση, με το συμπέρασμα ομάδας ειδικών: «Η αποτυχία να προβλέψουμε τον χρόνο, το μέγεθος και τη δριμύτητα της κρίσης και να την αποτρέψουμε είχε πολλούς λόγους, όμως βασικά πρόκειται για αποτυχία της συλλογικής φαντασίας πολλών ευφυών ανθρώπων αυτής της χώρας, αλλά και παγκοσμίως, που δεν κατάλαβαν τους κινδύνους που διέτρεχε γενικότερα το σύστημα». Τόσο απλά!
Δεν γνωρίζω αν η απάντηση αυτή ικανοποίησε τη βασίλισσα. Πάντως, τέσσερα χρόνια αργότερα, στο πλαίσιο επίσκεψης του βασιλικού ζεύγους στην Τράπεζα της Αγγλίας, ο Σουτζίτ Καπάντια, νέος και λαμπρός οικονομολόγος στη Διεύθυνση Μελετών της «Γηραιάς Κυρίας», όπως χαϊδευτικά αποκαλείται η πρώτη στον κόσμο κεντρική τράπεζα, η Τράπεζα της Αγγλίας, προσέφερε τη δική του, πολύ ενδιαφέρουσα απάντηση στο ίδιο ερώτημα. Η απάντηση είχε τρία σημεία. Πρώτον, η κρίση, όπως και ο σεισμός, είναι ένα σπάνιο φαινόμενο και είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθεί. Δεύτερον, οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι αγορές είναι αποτελεσματικές. Επομένως, δεν χρειαζόταν αυστηρότερος έλεγχος της αγοράς από κάποια διοικητική οντότητα. Καθώς μάλιστα η οικονομία επιδείκνυε μακροχρόνια και αυτοεπιβεβαιωνόμενη σταθερότητα, αναπτύχθηκε υπερβολική αυτοπεποίθηση. Τρίτον, δεν είχαμε κατανοήσει ορισμένες πολύ σημαντικές διασυνδέσεις μεταξύ των χαρακτηριστικών του συστήματος. Στην πολύ καλή εξήγηση, ίσως επειδή ήταν εξαιρετικά ειλικρινής, του νεαρού οικονομολόγου, η βασίλισσα απάντησε ως εξής: «Υποθέτω πως, σε χρηματικούς όρους, είναι πολύ δύσκολο να προβλέψει κανείς σωστά. Μάλλον όμως είχαν χαλαρώσει και οι άνθρωποι».
Οι περίφημοι «νόμοι» της οικονομικής επιστήμης δεν μοιάζουν με τους νόμους των Φυσικών Επιστημών. Η κοινωνία δεν είναι εργαστήριο πειραμάτων. Δεν γνωρίζουμε αν ένα μέτρο οικονομικής πολιτικής θα έχει πάντοτε το ίδιο αποτέλεσμα. Αυτά, άλλωστε, ο κ. Τσίπρας τα γνωρίζει από πρώτο χέρι, αφού δεν διστάζει να βάζει την κοινωνία στον δοκιμαστικό σωλήνα της αυταπάτης του.